Nguyễn Khuyến viết về tình bạn, lời thơ có khi sâu lắng, có khi thiêng liêng nhưng trang nhã, chân thành và kín đáo. Trong đó, bài “Bạn đến chơi nhà ” có thể coi là một sáng tác tiêu biểu, ở đây, bằng cách đùa một cách thông minh, hóm hỉnh chuyện không có của ăn của để, nhà thơ đã lặng lẽ bộc lộ một ý nghĩ thật sâu sắc: Tình bạn quý hơn tất cả trên thế giới.

Nguyễn Khuyến cáo quan nên về quê vui thú ruộng vườn, tránh xa những chốn quan trường “bẩn thỉu”. Vì vậy, lúc này nếu có bạn bè đến thăm thì đó là người bạn tâm giao, đáng được trân trọng. Càng quý hơn khi người bạn ấy đã lâu không gặp. Tình yêu ấy nổi lên từ cách xưng hô thân mật: “bác” – “tôi” như những người nông dân mộc mạc xưa. Điều này còn thể hiện ở tài đùa hiếm có của nhà thơ.

Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.

Đầu tiên, Nguyễn Khuyến nói về hoàn cảnh khó khăn của hai vợ chồng. Các con không có nhà, chợ lại xa, biết đối xử với các bạn như thế nào? Câu thơ lúc này vẫn còn như một lời giải thích cho bạn rằng: chú đến đột ngột quá, đáng quý quá, muốn đãi món ngon mà tiếc là không được. Nói ra thì ai mà không bằng lòng. Nguyễn Khuyến nói tiếp:

Ao sâu nước cả, khôn chài cá,

Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.

Nếu không có người đi chợ thì tiếp khách quý bằng cá ao, gà nhà. Không lạ, không sang, nhưng cũng rất đầy! Ừ nhưng mà… “trẻ thời đi vắng” ao sâu vườn rộng hai ông già làm gì được. Bây giờ người đọc bắt đầu nghi ngờ rằng lý do ban đầu mà nhà thơ đưa ra là để dựng lên một cái cớ chắc chắn cho những “lý giải” hóm hỉnh sau đó. Nếu vậy thì lão tài quá, đánh không lại được bạn thân chắc sẽ cười cho. Tuy nhiên, trò đùa vẫn chưa dừng lại:

Cải chửa ra cây, cà mới nụ,

Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.

Chà, thịt cá không được, chúng ta tiếp tục với cây cối từ vườn rau, cũng rất nên thơ! Nào bắp cải, cà tím, bí đao, bí đao, những thực phẩm này xào cũng ngon. Nhưng… nhưng “nhưng”, tất cả đều đang “ngấp nghé”, còn quá nhỏ để ăn. Tài dùng từ giúp Nguyễn Khuyến làm cho truyện cười trở nên táo bạo, uyển chuyển. Rau không ăn được nhưng ông dùng bốn hình ảnh, bốn cách nói khác nhau: cây cải đang chửa cây, quả cà mới nhú, quả bí vừa rụng rốn, quả mướp đang độ ra hoa. Đến đây không chỉ để cười, chắc nhà thơ - chắc - vì bạn Tam Nguyên - sẽ trầm trồ, gật gù thán phục trước những vần thơ hóm hỉnh như thế! Rồi bất ngờ anh nhận được:

Đầu trò tiếp khách, trầu không có,

Không có đến miếng trầu đãi khách, thật khó tin. Nhưng nghĩ lại, ông đã nói ngay từ đầu: “Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa”, hết trầu cau thì sai người đi mua! Vậy là dùng miếng trầu còn thiếu để kết thúc chuỗi cười, tài thơ của ông đã làm cho chuỗi cười ấy thêm duyên dáng.

Nhưng Nguyễn Khuyến không chỉ nói đùa, ẩn sau những cụm từ hóm hỉnh ấy là nói lên một triết lý sâu sắc về tình bạn.

Bác đến chơi đây, ta với ta!

Có thể nói, với những lời lẽ hóm hỉnh trên, nhà thơ đã dần lột bỏ những nghi thức trang trọng của tình bạn, để rồi nổi lên là một tình bạn trong sáng, chân thành. Trong “tôi và ta”, cái “tôi” đầu tiên như một nhà thơ và một người bạn, một người theo chủ nghĩa cá nhân. Cái "ta" thứ hai giống như một tập thể. Tất cả tan thành một. Đó là những bậc đương thời, những bậc nho sĩ cao quý. Họ tự nguyện đến với nhau để giữ được sự trong trắng giữa cuộc đời nhơ nhớp; cũng bị ràng buộc bởi nỗi buồn của thế giới và thời đại.

Bài thơ là một tiếng nói về tình bạn rất thú vị, thú vị ở ý nghĩa sâu xa, được thể hiện bằng nét tài hoa hiếm có, tạo nên một nụ cười chỉ Nguyễn Khuyến mới có, một nụ cười hóm hỉnh mà chỉ Nguyễn Khuyến rất sâu sắc. Bài thơ còn giúp chúng ta có thêm niềm tin và tình yêu đối với những tình bạn chân chính trong cuộc sống.

Câu chuyện “Ba đồng một mớ mộng mơ” mang đến cho tôi nhiều suy ngẫm về thực tế cuộc sống và giá trị của tình cảm. Xuyên suốt câu chuyện là sự đối lập giữa những ước mơ đẹp đẽ, lãng mạn và thực tế đầy khắc nghiệt của đời sống. Đứa bé tật nguyền khao khát tình thương, nhưng thứ đầu tiên nó nói ra lại là “TIỀN” – một lời nói khiến người ta chua xót. Tác giả khéo léo thể hiện sự khắc nghiệt của cuộc sống, nơi mà ngay cả những tâm hồn non nớt cũng bị cuốn vào vòng xoáy cơm áo gạo tiền. Bên cạnh đó, câu chuyện còn nhấn mạnh sự bẽ bàng của nhân vật chị khi nhận ra tình cảm không phải lúc nào cũng được đáp lại như mong đợi. Dù biết đời ô trọc, chị vẫn mong giữ lại chút mộng mơ, nhưng cuối cùng cũng phải đối diện với sự thật cay đắng. Tác phẩm gợi cho tôi một cảm giác vừa xót xa, vừa đồng cảm, khiến tôi trân trọng hơn những khoảnh khắc ấm áp trong cuộc sống.

Tác dụng của hiện tượng này là:

 • Nhấn mạnh sức sống nội tại: Dù thân thể suy nhược, ánh mắt của thằng bé vẫn bộc lộ một sự khao khát sống mãnh liệt, một niềm hy vọng hoặc một sự níu kéo đầy tuyệt vọng.

 • Gây ấn tượng mạnh mẽ với người đọc: Hình ảnh này tạo ra sự ám ảnh, lay động cảm xúc, khiến người đọc cảm nhận rõ hơn về nỗi bất hạnh và sự khắc nghiệt của cuộc sống.

 • Tăng cường tính biểu cảm của ngôn ngữ: Sự kết hợp giữa “sáng quắc” – vốn mang ý nghĩa mạnh mẽ – với hình ảnh một đứa trẻ tàn tạ tạo nên hiệu ứng nghệ thuật độc đáo, giúp người đọc hình dung rõ hơn về tình cảnh nhân vật.

Chi tiết khiến em ấn tượng nhất trong truyện “Ba đồng một mớ mộng mơ” là khi thằng bé cất tiếng nói đầu tiên: “TIỀN!”.

Lí do em ấn tượng với chi tiết này là vì nó tạo ra một cú sốc mạnh mẽ, vừa bất ngờ vừa xót xa. Suốt câu chuyện, nhân vật chị luôn mong đợi thằng bé sẽ nói một điều gì đó thể hiện tình cảm, có thể là “Ở chơi!” hay một âm thanh ngây thơ nào đó. Thế nhưng, điều duy nhất thằng bé thốt ra lại là “TIỀN!”—một từ đơn giản nhưng chất chứa cả một hiện thực cay đắng.

Chi tiết này phản ánh sự khắc nghiệt của cuộc sống, nơi mà ngay cả một đứa trẻ tật nguyền, tưởng như chỉ biết cần tình thương, cũng bị ám ảnh bởi tiền bạc. Nó như một lời nhắc nhở rằng trong xã hội, có những con người từ bé đã phải đối mặt với thiếu thốn và khó khăn, đến mức tình cảm cũng bị che lấp bởi nỗi lo cơm áo. Chính sự trần trụi, đau lòng ấy đã khiến em không thể quên chi tiết này.