Triết gia người Pháp, Simone Weil, từng viết: “Một nền văn hóa mất đi gốc rễ sẽ như cây cổ thụ trơ trọi giữa bão tố, dễ dàng gục ngã trước những cơn gió lạ.” Trong thời đại công nghệ 4.0, khi thế giới phẳng xóa nhòa biên giới văn hóa, việc gìn giữ những giá trị truyền thống không còn là câu chuyện của quá khứ, mà là hành động sống còn để định hình bản sắc dân tộc. Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để di sản của cha ông không trở thành “bảo tàng tĩnh” trong lòng xã hội hiện đại?

Văn hóa truyền thống là mạch nguồn chảy xuyên suốt chiều dài lịch sử, kết tinh từ trí tuệ, tâm hồn và cách ứng xử của một dân tộc. Đó không chỉ là những công trình kiến trúc cổ kính như chùa Một Cột, thành nhà Hồ, mà còn là những giá trị vô hình: tục lệ ăn trầu, hát then của người Tày, điệu múa xòe Thái, hay triết lý “uống nước nhớ nguồn” ăn sâu vào tiềm thức mỗi người Việt. Nhà sử học Dương Trung Quốc từng ví von: “Văn hóa như dòng sông, nếu ngừng chảy, nó sẽ chết. Nhiệm vụ của chúng ta là giữ cho dòng chảy ấy không bị ô nhiễm bởi rác thải của thời đại.” Ví dụ, áo dài – trang phục truyền thống – đã chứng kiến bao thăng trầm, từ thời các bà hoàng triều Nguyễn đến những cách tân hiện đại của nhà thiết kế Sĩ Hoàng, vẫn giữ nguyên tinh thần dịu dàng, kín đáo. Văn hóa ẩm thực cũng là minh chứng rõ rệt: bánh chưng xanh không chỉ là món ăn ngày Tết, mà còn ẩn chứa triết lý “trời tròn đất vuông” của người Việt cổ.

Thực tế đáng báo động: nhiều di sản đang dần biến mất hoặc bị biến chất. Làng tranh Đông Hồ – nơi từng rực rỡ với những bức “Đám cưới chuột”, “Hứng dừa” – nay chỉ còn vài hộ gia đình bám trụ với nghề, nguyên liệu giấy điệp truyền thống bị thay thế bằng giấy công nghiệp. Nghệ thuật hát xẩm, một thời vang bóng ở các bến đò, chợ quê, nay chỉ còn thưa thớt trong các chương trình biểu diễn phục vụ du lịch. Thậm chí, lễ hội Gióng – di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO – cũng đối mặt với nguy cơ thương mại hóa khi các nghi thức bị cắt xén để phục vụ khách tham quan. Nguyên nhân sâu xa không chỉ đến từ sự xâm lấn của văn hóa ngoại lai, mà còn bởi sự thờ ơ của chính thế hệ trẻ. Một khảo sát của Bộ Văn hóa năm 2023 cho thấy, 70% học sinh THPT tại Hà Nội không phân biệt được giữa hát chèo và cải lương, 85% chưa từng tham gia một lễ hội dân gian. Sự thiếu vắng giáo dục văn hóa trong nhà trường khiến giới trẻ xem di sản như “cổ tích xa xôi”, không liên quan đến cuộc sống hiện tại. Thêm vào đó, guồng quay của nền kinh tế thị trường khiến nhiều làng nghề truyền thống như làng đúc đồng Ngũ Xá, làng lụa Vạn Phúc phải đóng cửa vì không cạnh tranh nổi với hàng nhập ngoại giá rẻ.

Để văn hóa truyền thống không chỉ “sống sót” mà còn “thịnh vượng” trong đời sống hiện đại, cần một chiến lược đồng bộ. Về phía Nhà nước, cần có chính sách bảo tồn linh hoạt. Ví dụ, Hàn Quốc đã thành công khi đưa K-Pop kết hợp với trang phục Hanbok, biến di sản thành “trend” toàn cầu. Việt Nam có thể học hỏi bằng cách hỗ trợ nghệ nhân trẻ cách tân sản phẩm, như dự án “Gốm đương đại” của làng Bát Tràng, nơi gốm truyền thống được kết hợp với họa tiết graffiti thu hút giới trẻ. Giáo dục đóng vai trò then chốt: cần đưa di sản vào chương trình học từ cấp tiểu học, tổ chức các chuyến đi thực tế đến làng nghề, khôi phục các trò chơi dân gian như ô ăn quan, nhảy dây trong giờ giải lao.
Về phía cá nhân, mỗi người phải ý thức vai trò “sứ giả văn hóa”. Nghệ nhân ưu tú Đặng Văn Hậu – người dành 40 năm khôi phục nghề làm nón lá Huế – đã chứng minh: chỉ cần đam mê, di sản dù già cỗi vẫn có thể hồi sinh. Giới trẻ cần chủ động tìm hiểu văn hóa qua các kênh như podcast, phim tài liệu, thay vì thụ động đổ lỗi cho “thời đại không còn phù hợp”.
Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng: “Tập trung vào truyền thống sẽ khiến xã hội tụt hậu.” Đây là quan điểm phiến diện. Nhật Bản – quốc gia tiên phong về công nghệ – vẫn giữ gìn trà đạo, sumo, kimono như quốc bảo. Thụy Điển dù là “thiên đường startup” vẫn duy trì lễ hội Lucia với những bài hát cổ hàng trăm năm. Điều này chứng tỏ, truyền thống và hiện đại không đối lập, mà có thể song hành nếu biết cách dung hòa. Như nhà thiết kế Minh Hạnh từng nói: “Tôi không mặc áo dài để quay về quá khứ, mà để kể câu chuyện Việt Nam bằng ngôn ngữ của thời trang toàn cầu.”

Là thế hệ trẻ, tôi ý thức sâu sắc trách nhiệm gìn giữ văn hóa. Tôi tham gia lớp học nặn tò he do nghệ nhân Phùng Đình Giáp hướng dẫn, nơi mỗi sợi bột gạo nhuộm màu trở thành cầu nối với tuổi thơ ông cha. Tôi cũng tự hào khoác áo dài trong ngày khai giảng, và nhiệt tình giới thiệu với bạn bè quốc tế về phở – tinh hoa ẩm thực Việt qua từng sợi bánh, hương quế, vị nước dùng.

Nhà nhân chủng học Nguyễn Từ Chi từng viết: “Mất văn hóa, dân tộc sẽ như cây không rễ, dù có vươn cao đến đâu cũng dễ dàng gãy đổ.” Trong thời đại mà ChatGPT có thể viết thơ, AI vẽ tranh, việc giữ gìn văn hóa truyền thống càng trở nên cấp thiết. Chúng ta cần hành động như những người thợ kim hoàn – vừa nâng niu từng chi tiết tinh xảo của quá khứ, vừa mài giũa chúng để chúng tỏa sáng trong bối cảnh mới. Bởi lẽ, như dòng sông hòa vào biển lớn mà không đánh mất phù sa, một dân tộc chỉ mạnh mẽ khi biết giữ vững cốt cách giữa dòng chảy toàn cầu.

Nhân vật “em” trong bài thơ “Chân quê” của Nguyễn Bính hiện ra như hình ảnh người con gái nông thôn trẻ trung, hồn hậu nhưng đang đứng trước ngả rẽ của dòng đời và xu hướng văn hóa thời đại. Ở khổ thơ đầu, “em” vừa từ tỉnh trở về, mang theo bộ cánh mới mẻ: “Khăn nhung, quần lĩnh rộn ràng. / Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!” Những chi tiết “khăn nhung”, “quần lĩnh”, “khuy bấm” không chỉ gợi tả trang phục sành điệu mà còn minh chứng cho khát vọng hòa nhập với nhịp sống thành thị đang ngày càng lan rộng. “Em” khát khao làm mới, khát khao tỏa sáng, và chính nhu cầu ấy khiến nhân vật “tôi” – đại diện cho vẻ đẹp thuần Việt, bỗng “lạnh” trước sự thay đổi ấy.

Tuy thế, ở khổ thơ sau, qua giọng điệu nũng nịu pha lo lắng của “tôi”, “em” nhận ra giá trị cội nguồn: “Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa. / Như hôm em đi lễ chùa, / Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh.” Ở đây “em” không phản kháng dữ dội mà mềm mỏng cảm nhận lời thủ thỉ, để rồi nhận thức rằng vẻ đẹp bản thân không chỉ nằm ở sự xa hoa phù phiếm mà còn là nét đằm thắm nơi “hương đồng gió nội”. Sự phân vân giữa hiện đại và truyền thống đã làm nên chiều sâu tâm lý cho “em”: vừa say mê cái mới, vừa trân trọng cội nguồn.

Qua đó, “em” không đơn thuần là một nhân vật thụ động bị cuốn theo mốt; ngược lại, “em” mang tâm thế chủ động điều tiết phong cách của mình. Khi “em” quyết định giữ lại “cái yếm lụa sồi”, “khăn mỏ quạ”, “áo tứ thân”, “quần nái đen”, đó là biểu hiện của sự chọn lọc sáng suốt, biết dung hòa cái cũ – cái mới. Hình tượng “em” vì thế mang ý nghĩa biểu tượng cho thế hệ phụ nữ Việt Nam giữa thế kỷ hai mươi: vốn thanh tao, phóng khoáng, dám tiếp nhận nhưng vẫn giữ gìn tinh hoa truyền thống, tạo nên vẻ đẹp đằm thắm, duyên dáng đầy nhân bản.

Thông điệp của bài thơ Chân quê của Nguyễn Bính:

Bài thơ gửi gắm nỗi tiếc nuối và lời nhắn nhủ giữ gìn vẻ đẹp giản dị, thuần hậu của người con gái nông thôn giữa sự thay đổi của thời đại. Qua hình ảnh trang phục, tác giả thể hiện sự xung đột nhẹ nhàng giữa cái cũ và cái mới – giữa nét "quê mùa" mộc mạc và ảnh hưởng hiện đại từ thành thị.

Tác giả mong người con gái vẫn giữ được bản sắc chân chất, đậm đà hồn quê – vì chính sự giản dị đó mới là điều đáng quý, chân thành và đáng yêu trong tình cảm lứa đôi cũng như trong văn hóa dân tộc.

Trong câu thơ: “Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều”, biện pháp tu từ được sử dụng là Hoán dụ.

• Phân tích:
• • "Hương đồng gió nội" là hình ảnh cụ thể, gợi tả không gian, cảnh vật và bầu không khí đặc trưng của làng quê (mùi hương của đồng lúa, của đất, của gió từ đồng nội).
  • Hình ảnh cụ thể này được dùng để chỉ cái trừu tượng, đó là vẻ đẹp tâm hồn, sự mộc mạc, giản dị, chất phác vốn có của con người nơi làng quê (ở đây là người con gái "em"). Dùng cái cụ thể (hương, gió quê) để chỉ cái trừu tượng (phẩm chất, bản sắc quê mùa).
• Tác dụng:
• • Gợi hình, gợi cảm: Biện pháp hoán dụ giúp cụ thể hóa một khái niệm trừu tượng (vẻ quê mùa) bằng những hình ảnh, cảm giác quen thuộc, gần gũi của làng quê, làm cho người đọc dễ hình dung và cảm nhận được "chất quê" ở nhân vật.
  • Nhấn mạnh sự thay đổi và mất mát: Việc diễn tả "Hương đồng gió nội" như một thứ có thể "bay đi ít nhiều" cho thấy sự nhạy cảm và tinh tế của nhà thơ khi nhận ra sự phai nhạt dần những nét đẹp truyền thống, mộc mạc trong tâm hồn và lối sống của người con gái khi đi "tỉnh về". Từ "bay đi" gợi cảm giác nhẹ nhàng nhưng đầy nuối tiếc về một điều gì đó đang dần biến mất.
  • Bộc lộ tâm trạng tiếc nuối, xót xa: Câu thơ thể hiện trực tiếp nỗi buồn, sự hụt hẫng và nỗi lo lắng của nhân vật trữ tình (anh) trước sự thay đổi của người mình yêu. Anh sợ rằng sự thay đổi về hình thức bên ngoài ("khăn nhung, quần lĩnh...", "áo cài khuy bấm") sẽ dẫn đến sự mai một những giá trị "chân quê" bên trong.

ác loại trang phục được liệt kê trong bài thơ "Chân quê" của Nguyễn Bính gồm:

1. Khăn nhung, quần lĩnh, áo cài khuy bấm – những loại trang phục mới, hiện đại, chịu ảnh hưởng của thành thị.
2. Yếm lụa sồi
3. Dây lưng đũi nhuộm
4. Áo tứ thân
5. Khăn mỏ quạ
6. Quần nái đen – những loại trang phục truyền thống, giản dị, đặc trưng cho người phụ nữ nông thôn xưa.

Theo em, những loại trang phục ấy đại diện cho:

• Trang phục thành thị (khăn nhung, quần lĩnh, áo cài khuy bấm): đại diện cho sự hiện đại, lối sống mới, có phần xa lạ với nếp sống quê mùa giản dị.
• Trang phục nông thôn truyền thống (yếm lụa sồi, áo tứ thân, khăn mỏ quạ…): đại diện cho vẻ đẹp mộc mạc, thuần khiết, đậm bản sắc quê hương.

Bài thơ thể hiện sự tiếc nuối và mong muốn giữ gìn nét đẹp chân chất, giản dị của người con gái quê trước làn sóng thay đổi từ thành thị.

Nhan đề "Chân quê" gợi cho người đọc nhiều liên tưởng và cảm nhận sâu sắc, đặc biệt khi đọc bài thơ của Nguyễn Bính. "Chân quê" có thể gợi lên:

1. Vẻ đẹp mộc mạc, giản dị, thuần phác: Gợi về con người và cảnh vật của làng quê Việt Nam xưa, chưa bị ảnh hưởng bởi sự thị thành, hiện đại. Đó là vẻ đẹp chân chất, thật thà, không tô vẽ, cầu kỳ.
2. Sự gắn bó, nguồn cội: Gợi về gốc gác, quê hương, nơi mình sinh ra và lớn lên. Nhan đề thể hiện sự trân trọng, yêu mến những giá trị truyền thống của quê nhà.
3. Nét văn hóa truyền thống: Gợi nhớ đến lối sống, cách ăn mặc, phong tục tập quán của người dân quê, như chiếc yếm, áo tứ thân, khăn vấn...
4. Nỗi băn khoăn, nuối tiếc: Trong ngữ cảnh bài thơ, nhan đề còn ẩn chứa sự lo lắng, tiếc nuối của nhân vật trữ tình trước nguy cơ những giá trị "chân quê" bị phai nhạt khi người mình yêu thay đổi theo lối sống thị thành.

lục bát

Nhận xét về hành vi của H:

• Vi phạm quyền riêng tư: H đã lấy số điện thoại cá nhân của M và chia sẻ lên mạng xã hội mà không có sự đồng ý của M. Đây là hành động xâm phạm quyền riêng tư của M và vi phạm các quy định về bảo vệ thông tin cá nhân.
• Xúc phạm danh dự, nhân phẩm: Việc kêu gọi mọi người nhắn tin làm phiền M cùng với những lời lẽ xúc phạm là hành vi bôi nhọ danh dự, uy tín của M, gây tổn hại về mặt tinh thần và có thể ảnh hưởng lâu dài đến mối quan hệ giữa H và M.
• Phản ứng không đúng đắn của H: Dù H cho rằng mình chỉ đang "nói sự thật", việc chia sẻ thông tin cá nhân và xúc phạm M trên mạng xã hội không phải là cách giải quyết đúng đắn và công bằng. H nên hiểu rằng sự thật không phải lúc nào cũng có thể công khai một cách không kiểm soát, đặc biệt là khi nó xâm phạm quyền lợi và danh dự của người khác.

Cách xử lý nếu em là H:

• Nhận thức sai lầm của bản thân: Em cần nhận ra rằng hành động của mình là sai và đã xâm phạm đến quyền lợi cá nhân của M. Em cần hiểu rằng mỗi người có quyền bảo vệ danh dự, nhân phẩm và quyền riêng tư, và việc chia sẻ thông tin cá nhân của người khác mà không được phép là vi phạm pháp luật.
• Gỡ bài và xin lỗi: Nếu em là H, em nên gỡ ngay bài đăng đó xuống và thành thật xin lỗi M về hành động của mình. Cùng với lời xin lỗi, em cần cam kết không tái phạm và sửa sai bằng cách tôn trọng quyền riêng tư của M trong tương lai.
• Giải quyết vấn đề nhóm một cách trưởng thành: Thay vì xúc phạm và bôi nhọ M trên mạng, em nên có cuộc trò chuyện thẳng thắn với M về vấn đề trong công việc nhóm (việc M không làm việc đúng thời hạn), và cùng nhau tìm cách khắc phục tình hình trong môi trường học tập. Em cũng có thể bàn bạc với giáo viên nếu vấn đề trở nên phức tạp.

Cách xử lý nếu em là M:

• Yêu cầu xin lỗi và giải quyết vấn đề: M có quyền yêu cầu H gỡ bài viết và xin lỗi mình vì hành vi xúc phạm. M nên thể hiện sự không chấp nhận hành động của H và yêu cầu sự tôn trọng quyền riêng tư của mình.
• Giải quyết sự việc một cách hòa bình: M có thể đề xuất nói chuyện trực tiếp với H để giải quyết xung đột trong nhóm một cách thấu đáo, tránh để vấn đề leo thang. M cũng có thể yêu cầu giáo viên can thiệp nếu cảm thấy tình huống không thể tự giải quyết.

Nhận xét về hành vi của H:

• Vi phạm quyền riêng tư: H đã lấy số điện thoại cá nhân của M và chia sẻ lên mạng xã hội mà không có sự đồng ý của M. Đây là hành động xâm phạm quyền riêng tư của M và vi phạm các quy định về bảo vệ thông tin cá nhân.
• Xúc phạm danh dự, nhân phẩm: Việc kêu gọi mọi người nhắn tin làm phiền M cùng với những lời lẽ xúc phạm là hành vi bôi nhọ danh dự, uy tín của M, gây tổn hại về mặt tinh thần và có thể ảnh hưởng lâu dài đến mối quan hệ giữa H và M.
• Phản ứng không đúng đắn của H: Dù H cho rằng mình chỉ đang "nói sự thật", việc chia sẻ thông tin cá nhân và xúc phạm M trên mạng xã hội không phải là cách giải quyết đúng đắn và công bằng. H nên hiểu rằng sự thật không phải lúc nào cũng có thể công khai một cách không kiểm soát, đặc biệt là khi nó xâm phạm quyền lợi và danh dự của người khác.

Cách xử lý nếu em là H:

• Nhận thức sai lầm của bản thân: Em cần nhận ra rằng hành động của mình là sai và đã xâm phạm đến quyền lợi cá nhân của M. Em cần hiểu rằng mỗi người có quyền bảo vệ danh dự, nhân phẩm và quyền riêng tư, và việc chia sẻ thông tin cá nhân của người khác mà không được phép là vi phạm pháp luật.
• Gỡ bài và xin lỗi: Nếu em là H, em nên gỡ ngay bài đăng đó xuống và thành thật xin lỗi M về hành động của mình. Cùng với lời xin lỗi, em cần cam kết không tái phạm và sửa sai bằng cách tôn trọng quyền riêng tư của M trong tương lai.
• Giải quyết vấn đề nhóm một cách trưởng thành: Thay vì xúc phạm và bôi nhọ M trên mạng, em nên có cuộc trò chuyện thẳng thắn với M về vấn đề trong công việc nhóm (việc M không làm việc đúng thời hạn), và cùng nhau tìm cách khắc phục tình hình trong môi trường học tập. Em cũng có thể bàn bạc với giáo viên nếu vấn đề trở nên phức tạp.

Cách xử lý nếu em là M:

• Yêu cầu xin lỗi và giải quyết vấn đề: M có quyền yêu cầu H gỡ bài viết và xin lỗi mình vì hành vi xúc phạm. M nên thể hiện sự không chấp nhận hành động của H và yêu cầu sự tôn trọng quyền riêng tư của mình.
• Giải quyết sự việc một cách hòa bình: M có thể đề xuất nói chuyện trực tiếp với H để giải quyết xung đột trong nhóm một cách thấu đáo, tránh để vấn đề leo thang. M cũng có thể yêu cầu giáo viên can thiệp nếu cảm thấy tình huống không thể tự giải quyết.