Dân cư Nhật Bản có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh sự phát triển xã hội, văn hóa và kinh tế của quốc gia này. Cùng với đó, cơ cấu dân số Nhật Bản có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế và xã hội.

1. Tổng quan dân số

• Dân số: Nhật Bản có dân số khoảng 125 triệu người (ước tính vào năm 2023). Tuy nhiên, dân số Nhật Bản đã có xu hướng giảm dần trong những năm qua, một phần do tỷ lệ sinh thấp và tỷ lệ tử vong cao.
• Độ tuổi: Nhật Bản là một quốc gia có độ tuổi trung bình cao nhất thế giới. Cơ cấu dân số của Nhật Bản đang già hóa nhanh chóng, với tỷ lệ người cao tuổi (65 tuổi trở lên) chiếm hơn 28% dân số, và con số này dự báo sẽ tiếp tục tăng trong tương lai.

2. Cơ cấu dân số theo độ tuổi

• Dân số trẻ: Số lượng trẻ em đang giảm mạnh. Tỷ lệ sinh thấp và việc kết hôn muộn đã dẫn đến sự giảm sút trong số lượng trẻ em được sinh ra.
• Dân số trung niên: Độ tuổi trung bình của người Nhật đang tăng lên, nhiều người trong độ tuổi lao động nhưng vẫn tiếp tục tham gia công việc lâu dài.
• Dân số cao tuổi: Nhật Bản có tỷ lệ người cao tuổi rất cao, với một xã hội đang già hóa nhanh chóng. Điều này ảnh hưởng đến lực lượng lao động và nhu cầu về dịch vụ y tế, chăm sóc người già.

3. Đặc điểm phân bố dân cư

• Tập trung ở các thành phố lớn: Dân cư Nhật Bản chủ yếu tập trung ở các khu vực đô thị lớn như Tokyo, Osaka, Kyoto, Nagoya, Fukuoka. Đây là các trung tâm kinh tế, văn hóa và chính trị của đất nước.
• Thành phố Tokyo: Thủ đô Tokyo và vùng đô thị xung quanh (bao gồm các tỉnh Saitama, Chiba, Kanagawa) chiếm một phần lớn trong tổng dân số cả nước, với hơn 37 triệu người sinh sống, tạo thành một trong những vùng đô thị đông dân nhất thế giới.

4. Dân tộc và văn hóa

• Dân tộc: Nhật Bản có một dân tộc chính duy nhất là người Nhật (khoảng 98,5% dân số). Tuy nhiên, có một số nhóm dân tộc nhỏ, như người Ainu (tại Hokkaido), người Okinawa và các cộng đồng người nước ngoài.
• Văn hóa và xã hội: Nhật Bản là một quốc gia có nền văn hóa đặc trưng, với sự ảnh hưởng lớn từ truyền thống Nho giáo, Phật giáo và Shinto. Các giá trị gia đình, kính trọng người cao tuổi, và quan hệ xã hội vẫn rất được coi trọng trong xã hội Nhật.

5. Ảnh hưởng của cơ cấu dân số đến sự phát triển kinh tế và xã hội

a) Kinh tế

• Già hóa dân số: Nhật Bản đang phải đối mặt với vấn đề già hóa dân số nghiêm trọng, làm giảm tỷ lệ lao động trong độ tuổi lao động. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt nguồn lực lao động, làm giảm năng suất lao động và gây áp lực lên các ngành sản xuất. Với dân số già, nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe và phúc lợi xã hội tăng lên, đòi hỏi nguồn tài chính lớn.
• Chi phí y tế và phúc lợi xã hội: Khi dân số già hóa, chi phí chăm sóc sức khỏe, điều trị bệnh tật và phúc lợi xã hội ngày càng tăng. Chính phủ Nhật Bản phải đầu tư mạnh mẽ vào hệ thống y tế và các chính sách hỗ trợ người cao tuổi, nhưng điều này cũng gây áp lực lên ngân sách quốc gia.
• Lực lượng lao động: Do dân số giảm và tỷ lệ sinh thấp, Nhật Bản đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động. Điều này đã dẫn đến việc tăng cường sử dụng công nghệ tự động hóa và trí tuệ nhân tạo (AI) trong sản xuất và dịch vụ để bù đắp sự thiếu hụt lao động. Tuy nhiên, điều này cũng làm giảm nhu cầu lao động phổ thông và làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp trong các ngành nghề truyền thống.
• Khuyến khích nhập cư: Nhật Bản truyền thống không phải là một quốc gia có chính sách nhập cư rộng rãi, nhưng trước tình trạng thiếu lao động, chính phủ đang dần mở cửa hơn đối với công nhân nước ngoài, đặc biệt trong các ngành nghề như xây dựng, y tế, nông nghiệp.

b) Xã hội

• Sự thay đổi trong cấu trúc gia đình: Nhật Bản chứng kiến sự thay đổi trong mô hình gia đình, khi các gia đình trở nên nhỏ hơn, tỷ lệ kết hôn giảm, và số lượng các hộ gia đình một người tăng lên. Điều này làm thay đổi các giá trị xã hội truyền thống và đặt ra thách thức trong việc duy trì cấu trúc xã hội ổn định.
• Công nghệ và tự động hóa: Để đối phó với thiếu hụt lao động, Nhật Bản đã đầu tư mạnh vào các ngành công nghiệp công nghệ cao, đặc biệt là robot và tự động hóa. Điều này không chỉ giúp duy trì năng suất lao động mà còn thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp tiên tiến, tạo ra cơ hội việc làm mới.
• Chăm sóc người cao tuổi: Với tỷ lệ người già cao, Nhật Bản cũng cần chú trọng vào việc cải thiện các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi, bao gồm cả chăm sóc sức khỏe, nhà ở và phúc lợi xã hội. Các chính sách hỗ trợ người cao tuổi sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định xã hội.