Từ năm 1986, Việt Nam thực hiện Đổi mới kinh tế, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình này, DNNN đóng vai trò quan trọng nhưng cũng gặp nhiều thách thức:

1. Vai trò của DNNN trong quá trình Đổi mới

• Giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế: DNNN kiểm soát các lĩnh vực trọng yếu như năng lượng, tài chính, viễn thông, hạ tầng giao thông, đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô và an ninh quốc gia.

• Đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước: Các DNNN như Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), EVN, Viettel đóng góp đáng kể vào ngân sách quốc gia.

• Dẫn dắt đầu tư và phát triển hạ tầng: DNNN đầu tư vào các dự án quan trọng như điện, nước, giao thông, công nghệ viễn thông, tạo tiền đề cho phát triển kinh tế.

• Ổn định thị trường và tạo việc làm: DNNN đóng vai trò điều tiết thị trường, giúp bình ổn giá cả, đảm bảo việc làm cho hàng triệu lao động.

2. Hạn chế và thách thức của DNNN

• Hiệu quả kinh doanh chưa cao: Nhiều DNNN hoạt động kém hiệu quả, gây thất thoát tài sản nhà nước (ví dụ: Vinashin, Vinalines).

• Cạnh tranh yếu so với khu vực tư nhân: Nhiều DNNN chưa linh hoạt, thiếu sáng tạo, chậm thích nghi với thị trường so với doanh nghiệp tư nhân và FDI.

• Nợ công và thất thoát vốn: Một số DNNN có nợ xấu lớn, sử dụng vốn kém hiệu quả, gây áp lực lên ngân sách nhà nước.

• Cải cách cổ phần hóa chậm: Tiến trình cổ phần hóa nhiều doanh nghiệp còn chậm, chưa thu hút được nhà đầu tư chiến lược.

Điều chỉnh chính sách phát triển DNNN trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh quốc tế

Trước sự cạnh tranh toàn cầu và hội nhập sâu rộng (CPTPP, EVFTA, RCEP…), Việt Nam cần định hướng lại vai trò của DNNN để tăng tính cạnh tranh và hiệu quả. Một số giải pháp:

1. Cải cách và nâng cao hiệu quả DNNN

• Tiếp tục cổ phần hóa DNNN trong các lĩnh vực không mang tính chiến lược (bán bớt vốn nhà nước ở các công ty thương mại, dịch vụ…).

• Nâng cao quản trị doanh nghiệp theo chuẩn quốc tế, áp dụng công nghệ số để tăng hiệu suất.

• Kiểm soát chặt chẽ tài chính, tránh thất thoát và tham nhũng.

2. Tập trung vào các ngành then chốt

• Nhà nước chỉ giữ vai trò kiểm soát trong các lĩnh vực quan trọng như năng lượng, quốc phòng, hạ tầng viễn thông.

• Khuyến khích hợp tác công tư (PPP) để giảm gánh nặng đầu tư công.

3. Tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp tư nhân

• Xóa bỏ cơ chế bao cấp, tránh tình trạng DNNN được ưu đãi quá mức gây bất bình đẳng với khu vực tư nhân.

• Đẩy mạnh cải cách hành chính, giảm rào cản kinh doanh để doanh nghiệp tư nhân và FDI có cơ hội phát triển ngang bằng với DNNN.

4. Mở rộng hợp tác quốc tế, tận dụng lợi thế hội nhập

• Khuyến khích DNNN liên doanh, liên kết với các tập đoàn nước ngoài để nâng cao năng lực quản lý và công nghệ.

• Hỗ trợ DNNN mở rộng ra thị trường quốc tế, thúc đẩy xuất khẩu và đầu tư ra nước ngoài.

Kết luận

DNNN vẫn có vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam nhưng cần được cải cách mạnh mẽ để phù hợp với bối cảnh hội nhập. Chính sách phát triển nên tập trung vào nâng cao hiệu quả hoạt động, cổ phần hóa hợp lý, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng và tăng cường hợp tác quốc tế. Nếu thực hiện tốt, DNNN sẽ tiếp tục là động lực phát triển kinh tế, giúp Việt Nam nâng cao vị thế trên thị trường toàn cầu.