Từ khi thực hiện công cuộc Đổi mới năm 1986, các DNNN đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn dắt nền kinh tế chuyển từ mô hình kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong giai đoạn này, DNNN:

• Giữ vai trò chủ đạo: DNNN kiểm soát các ngành công nghiệp then chốt như năng lượng, viễn thông, tài chính, và hạ tầng.

• Ổn định kinh tế vĩ mô: Đảm bảo cung cấp hàng hóa, dịch vụ thiết yếu, hạn chế biến động giá cả.

• Tạo nguồn thu cho ngân sách: Góp phần quan trọng vào ngân sách nhà nước thông qua thuế và lợi nhuận.

• Tạo việc làm: Cung cấp công ăn việc làm ổn định cho một bộ phận lớn lao động.

Tuy nhiên, trong giai đoạn này, DNNN cũng bộc lộ nhiều hạn chế như hiệu quả hoạt động thấp, quản trị kém, và tình trạng bao cấp kéo dài.

2. Vai trò trong giai đoạn hội nhập và cải cách (2001 - nay)

Từ đầu những năm 2000, Việt Nam đẩy mạnh cải cách DNNN nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu. Một số điểm nổi bật gồm:

• Cổ phần hóa và sắp xếp lại DNNN: Nhà nước giảm dần số lượng DNNN, tập trung vào các lĩnh vực then chốt như năng lượng, hàng không, viễn thông.

• Tăng tính cạnh tranh: DNNN phải cạnh tranh với khu vực tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài trong nhiều lĩnh vực.

• Thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa: DNNN đầu tư vào hạ tầng, công nghệ cao, góp phần nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia.

• Hỗ trợ nền kinh tế trong khủng hoảng: Trong các giai đoạn khủng hoảng tài chính, DNNN đóng vai trò quan trọng trong ổn định nền kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội.

Tuy nhiên, DNNN vẫn còn nhiều tồn tại như hiệu quả hoạt động chưa cao, nợ xấu lớn, và tình trạng tham nhũng, thất thoát tài sản nhà nước.

Định hướng chính sách phát triển DNNN trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh quốc tế hiện nay

1. Tiếp tục tái cơ cấu và nâng cao hiệu quả hoạt động

• Tập trung vào các ngành chiến lược: Nhà nước chỉ giữ vai trò chủ đạo trong các lĩnh vực thiết yếu như năng lượng, quốc phòng, an ninh, hạ tầng quan trọng.

• Đẩy mạnh cổ phần hóa minh bạch: Giảm tỷ lệ sở hữu nhà nước trong các doanh nghiệp có khả năng hoạt động hiệu quả hơn khi có sự tham gia của khu vực tư nhân.

2. Nâng cao năng lực quản trị và minh bạch hóa

• Áp dụng chuẩn mực quản trị doanh nghiệp quốc tế: Cải thiện quản trị theo mô hình doanh nghiệp hiện đại, nâng cao trách nhiệm giải trình.

• Tăng cường giám sát và công khai tài chính: Hạn chế tình trạng lạm dụng vốn, tham nhũng trong DNNN.

3. Khuyến khích đổi mới và sáng tạo

• Đầu tư vào công nghệ và chuyển đổi số: DNNN cần tiên phong trong ứng dụng công nghệ mới để nâng cao năng suất.

• Tạo động lực cạnh tranh: Xây dựng cơ chế thúc đẩy đổi mới sáng tạo, không để DNNN hoạt động kém hiệu quả nhưng vẫn được bảo hộ.

4. Hợp tác với khu vực tư nhân và nước ngoài

• Khuyến khích hợp tác công - tư (PPP): Tận dụng nguồn lực từ khu vực tư nhân trong phát triển hạ tầng, dịch vụ công.

• Tham gia chuỗi giá trị toàn cầu: Hỗ trợ DNNN liên kết với các doanh nghiệp nước ngoài để nâng cao năng lực cạnh tranh.

5. Đảm bảo vai trò ổn định kinh tế vĩ mô

• DNNN cần giữ vai trò hỗ trợ nền kinh tế trong các giai đoạn khủng hoảng nhưng không làm méo mó thị trường.

• Phát huy vai trò trong phát triển bền vững: Định hướng DNNN theo mô hình phát triển xanh, thân thiện môi trường.