Nguyễn Khuyến (1835–1909) là một trong những cây bút tiêu biểu của nền văn học trung đại Việt Nam. Ông được mệnh danh là “nhà thơ của làng quê Việt Nam” bởi hầu hết thơ ca của ông đều xoay quanh đề tài làng quê, thiên nhiên và cuộc sống dân dã. Trong số đó, bài thơ “Chốn quê” là một tác phẩm giàu hình ảnh, cảm xúc và thể hiện sâu sắc tâm hồn gắn bó với quê hương của nhà thơ.

Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khuyến vẽ ra một không gian quê yên bình và tĩnh tại:

“Thuở trời đất nổi cơn gió bụi,
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên.”

Tác giả gợi lại thời kỳ biến động của xã hội khi đất nước rơi vào loạn lạc. Trong bối cảnh ấy, những người trí thức như ông cảm thấy bất lực trước thời cuộc. Họ lựa chọn trở về quê hương, sống cuộc sống ẩn dật. Câu thơ "Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên" vừa cho thấy sự đồng cảm với những kiếp người lận đận, vừa gợi ra nỗi buồn và sự trăn trở trong lòng thi nhân.

Tuy nhiên, khác với sự xáo trộn bên ngoài, chốn quê hiện lên trong thơ Nguyễn Khuyến lại rất đỗi yên bình và nên thơ:

“Bầu rượu túi thơ, vui thú yên hà,
Khi cau trầu, khi ván cờ, chén rượu.”

Đây là một hình ảnh quen thuộc của nhà nho ẩn sĩ, sống thanh bần nhưng tự tại. “Bầu rượu túi thơ” không chỉ là hình ảnh vật chất mà còn là biểu tượng của lối sống thanh cao, lấy niềm vui từ văn chương, thiên nhiên và tình người. Không gian ấy tuy giản dị nhưng đậm chất nhân văn, thể hiện một thái độ sống tích cực và trọn vẹn.

Nguyễn Khuyến cũng khéo léo đưa vào thơ hình ảnh của thiên nhiên quê hương:

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.”

Thiên nhiên trong thơ ông không hùng vĩ mà rất đỗi gần gũi, bình dị. Ao thu, thuyền câu, khung cảnh vắng lặng đều mang đậm màu sắc thôn quê Bắc Bộ. Chính sự tĩnh lặng ấy đã góp phần làm nổi bật tâm hồn của thi nhân: sâu lắng, trầm mặc và luôn hướng về những giá trị giản dị, thuần khiết.

Điểm đặc biệt trong thơ Nguyễn Khuyến là sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc cá nhân và bức tranh thiên nhiên. Nhà thơ không chỉ tả cảnh mà còn gửi gắm vào đó nỗi lòng của mình. Chốn quê không chỉ là nơi sinh sống mà còn là nơi ông tìm về để giữ gìn nhân cách, sống đúng với lý tưởng đạo Nho: "ẩn dật để giữ mình trong sạch".

Tuy nhiên, ẩn sau vẻ bình thản đó, người đọc vẫn cảm nhận được nỗi buồn man mác – nỗi buồn của người từng trải, của một nhà nho sống trong thời thế đảo điên, không thể cống hiến tài năng cho đất nước. Ông lựa chọn trở về quê hương, sống an phận, nhưng vẫn không nguôi đau đáu với thời cuộc.

Tóm lại, “Chốn quê” của Nguyễn Khuyến không chỉ là một bài thơ trữ tình miêu tả cảnh quê mà còn là tiếng lòng của một con người tha thiết với quê hương, đất nước. Qua đó, ta cảm nhận được tâm hồn cao đẹp, lối sống thanh cao và nhân cách đáng kính của tác giả. Bài thơ là minh chứng cho tài năng thi ca và trái tim gắn bó sâu nặng với làng quê Việt Nam của Nguyễn Khuyến.