I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
– Đặng Dung (chưa rõ năm sinh, mất năm 1414) quê ở huyện Thiên Lộc, nay là huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.
– Đặng Dung là một danh tướng tài ba trong lịch sử Việt Nam. Ông cùng cha mình là Đặng Tất (cũng là một tướng tài) phò tá các vua nhà Hậu Trần, ôm chí khôi phục quốc thống. Hai cha con Đặng Dung lập công đầu trong trận Bô Cô (địa danh nay thuộc Nam Định), đánh bại tướng nhà Minh là Mộc Thạnh, loại khỏi vòng chiến tới 100 nghìn quân địch.
2. Tác phẩm
– Cảm hoài là bài thơ duy nhất còn lại của Đặng Dung, được đời sau ca tụng là "phi hào kiệt chi sĩ bất năng" (Không phải kẻ sĩ hào kiệt thì không làm nổi – Lý Tử Tấn). Bài thơ được viết bằng chữ Hán.
– Hoàn cảnh sáng tác: Cuối thế kỉ XIV, nhà Trần suy vong, Hồ Quý Ly đảo chính rồi đánh mất nước vào tay giặc Minh. Hồ Quý Ly bị bắt đưa về Trung Quốc, nhiều cuộc kháng chiến diễn ra không thành.
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Hai câu đề:
Thế sự du du nại lão hà,
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca.
(Thế sự ngổn ngang đã vội già,
Đất trời bất tận cuộc say ca.)
– Thế sự: Chỉ tình hình nước ta những năm 1407 – 1409 khi dân chúng rơi vào lầm than vì mất nước.
– Tình huống bi kịch của nhân vật trữ tình: Thế sự du du nại lão hà (Thế sự ngổn ngang đã vội già). Trách nhiệm và nghĩa vụ của người anh hùng còn rất nhiều, nhưng thời gian lại đã sắp hết.
-> Tiếng than đau xót, bất lực.
2. Hai câu thực:
Thời lai đồ điếu thành công dị,
Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.
(Gặp thời đồ điếu công thành dễ,
Lỡ vận anh hùng hận xót xa.)
– Thời lai: Theo quan niệm của người xưa, để một người có thể trở thành anh hùng, ngoài tài năng và phẩm chất, còn cần đến yếu tố gặp thời. Việc thành công hay không nhiều khi phụ thuộc vào vận may và hoàn cảnh thời thế.
– Khi gặp thời, những kẻ đồ điếu cũng dễ dàng thành công, còn khi thất thế, người anh hùng cũng phải nếm trải những đắng cay, uất hận.
– Ba chữ ẩm hận đa chính là cảm hoài, là nỗi cay đắng của người anh hùng lỡ vận, sa cơ thất thế, có năng lực, có ý chí mà chẳng thể làm nên nghiệp lớn.
-> Bày tỏ quan điểm: Thời vận có ý nghĩa quan trọng, làm thay đổi thế sự, thay đổi sự nghiệp, nhưng không phải là điều mà con người có thể kiểm soát được.
3. Hai câu luận:
Trí chúa hữu hoài phù địa trục,
Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà.
(Phò chúa dốc lòng nâng trục đất,
Tẩy binh khôn lối kéo Ngân Hà.)
– Phù địa trục: Nâng đỡ trục đất.
– Vãn thiên hà: Kéo tuột sông Ngân Hà xuống.
=> Hình tượng một con người to lớn, ấp ủ hoài bão kinh người, con người muốn lên cao chiếm lĩnh về không gian trong cái nhìn xa xăm, bao quát, đăng cao để viễn vọng.
– Tẩy binh: Rửa binh khí.
III. TỔNG KẾT
1. Nội dung:
2. Nghệ thuật:
– Giọng điệu bi tráng.
– Hình ảnh giàu tính biểu tượng.
