Lý thuyết Bài 3. Sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên (phần 1) SVIP

I. SỰ PHÂN HOÁ ĐA DẠNG CỦA THIÊN NHIÊN

1. Thiên nhiên phân hoá theo chiều bắc - nam

a. Phần lãnh thổ phía Bắc (toàn bộ lãnh thổ phía Bắc tới dãy núi Bạch Mã)

- Khí hậu đặc trưng là khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa có một mùa đông lạnh.  

+ Nhiệt độ trung bình năm trên 20^oC.

+ Do ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc => Có một mùa đông lạnh với 2 - 3 tháng nhiệt độ trung bình dưới 18^oC.

+ Biên độ nhiệt độ trung bình năm cao.

- Cảnh quan thiên nhiên tiêu biểu là đới rừng nhiệt đới gió mùa.

- Trong rừng, thành phần loài nhiệt đới chiếm ưu thế, ngoài ra còn có các loài thực vật cận nhiệt đới và ôn đới cùng các loài thú có lông dày như gấu, chồn,...

Hoa đỗ quyên chủ yếu trên các ngọn núi vùng Tây Bắc

b. Phần lãnh thổ phía Nam (từ dãy núi Bạch Mã trở vào phía Nam)

- Khí hậu mang sắc thái của khí hậu cận xích đạo gió mùa.

+ Nền nhiệt độ cao, trung bình năm trên 25^oC.

+ Biên độ nhiệt độ không quá 4 - 5^oC.

+ Khí hậu phân thành hai mùa: mùa mưa và mùa khô.

- Cảnh quan thiên nhiên tiêu biểu là đới rừng cận xích đạo gió mùa.

- Thành phần thực vật và động vật phần lớn thuộc vùng xích đạo và nhiệt đới.

- Trong rừng xuất hiện nhiều loài cây chịu hạn, rụng lá vào mùa khô; có nơi hình thành rừng thưa nhiệt đới khô, nhiều nhất ở Tây Nguyên (rừng khộp).

Rừng khộp (Tây Nguyên) vào mùa thay lá

+ Động vật tiêu biểu là các loài thú lớn như voi, hổ, báo, bò rừng,...

+ Ở vùng ven biển, vùng cửa sông của đồng bằng sông Cửu Long phát triển rừng ngập mặn và rừng tràm (bán đảo Cà Mau, rừng U Minh,...).

+ Trong rừng, hệ động vật trên cạn và dưới nước rất đa dạng.

2. Thiên nhiên phân hoá theo chiều đông - tây

a. Vùng biển và thềm lục địa

- Vùng biển có diện tích rộng lớn, gấp 3 lần diện tích phần đất liền.

- Vùng biển có lượng ẩm rất dồi dào, có sự hoạt động thường xuyên của các hoàn lưu gió mùa, Tín phong,...

- Thiên nhiên đa dạng, giàu có, tiêu biểu cho thiên nhiên vùng biển nhiệt đới ẩm gió mùa.

- Thềm lục địa mở rộng ở vịnh Bắc Bộ, vùng biển Nam Bộ và vịnh Thái Lan; thu hẹp ở đoạn ven biển Nam Trung Bộ.

b. Vùng đồng bằng

- Đồng bằng châu thổ:

+ Đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long được bồi tụ và mở rộng với các bãi triều thấp, thềm lục địa rộng và nông.

Một phần đồng bằng sông Cửu Long

+ Địa hình thấp, tương đối bằng phẳng, có nhiều ô trũng.

- Dải đồng bằng ven biển Trung Bộ:

+ Hẹp ngang, bị chia cắt thành nhiều đồng bằng nhỏ.

+ Địa hình có cồn cát, đầm phá, bờ biển khúc khuỷu, đất kém màu mỡ.

c. Vùng đồi núi

- Dãy Hoàng Liên Sơn tạo nên sự khác biệt giữa vùng núi Tây Bắc với vùng núi Đông Bắc.

+ Vùng núi Đông Bắc mang sắc thái cận nhiệt đới gió mùa.

+ Vùng núi thấp Tây Bắc có cảnh quan nhiệt đới ẩm gió mùa và vùng núi cao có cảnh quan giống như vùng ôn đới.

- Dãy Trường Sơn tạo nên sự khác biệt giữa vùng Đông Trường Sơn và Tây Trường Sơn.

+ Do đón gió từ biển vào nên Đông Trường Sơn có một mùa mưa vào thu đông, trong khi Tây Nguyên lại là mùa khô.

+ Khi Tây Nguyên vào mùa mưa thì sườn Đông Trường Sơn nhiều nơi chịu tác động của gió Tây khô nóng.

 3. Thiên nhiên phân hoá theo độ cao

a. Đai nhiệt đới gió mùa:

* Độ cao:

- Miền Bắc: Đai nhiệt đới gió mùa có độ cao từ 600 - 700 m trở xuống.

- Miền Nam: Đai nhiệt đới gió mùa có độ cao từ 900 - 1000 m trở xuống.

* Khí hậu:

- Nhiệt độ: Tổng nhiệt độ hoạt động trong năm trên 7500°C.

- Mùa hạ: Nóng, với nhiệt độ trung bình tháng trên 25°C.

- Độ ẩm: Thay đổi tùy thuộc vào vị trí.

* Đất:

- Nhóm đất phù sa: Ở các vùng đồng bằng, bao gồm đất phù sa sông, đất phèn, đất mặn, đất cát.

- Nhóm đất feralit: Ở các vùng đồi núi thấp, phần lớn là đất feralit đỏ vàng, đất feralit nâu đỏ phát triển trên đá badan và đá vôi.

* Cảnh quan thiên nhiên:

- Sinh vật: Các hệ sinh thái rừng nhiệt đới lá rộng thường xanh, phát triển ở vùng núi thấp, mưa nhiều và ẩm ướt.

- Các hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa: Bao gồm rừng thường xanh, rừng nửa rụng lá, rừng nhiệt đới khô.

- Hệ sinh thái khác: Phát triển trên các loại thổ nhưỡng đặc biệt như rừng ngập mặn trên đất ngập mặn ven biển và rừng nhiệt đới thường xanh trên đá vôi.

b. Đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi

* Độ cao:

- Miền Bắc: bắt đầu từ độ cao khoảng 600 - 700 m đến 2600 m.

- Miền Nam: bắt đầu từ độ cao khoảng 900 - 1000 m đến 2600 m.

* Khí hậu:

- Nhiệt độ: Tổng nhiệt độ hoạt động trong năm dao động từ 4500°C đến 7500°C.

- Mùa hạ: Mát mẻ, với nhiệt độ trung bình tháng dưới 25°C.

- Mưa: Nhiều, tổng lượng mưa trên 2000 mm, độ ẩm cao.

* Đất:

- Đất feralit có mùn: Hình thành ở độ cao 600 - 700 m đến 1600 - 1700 m.

- Đất mùn: Phát triển ở độ cao trên 1600 - 1700 m.

Lớp mùn tích tụ trên bề mặt đất

* Sinh vật:

- Các loài cận nhiệt đới phổ biến, xen lẫn với một số loài nhiệt đới.

- Trong rừng, có các loài chim và thú cận nhiệt đới như gấu, sóc.

c. Đai ôn đới gió mùa trên núi

* Độ cao:

- Đai ôn đới gió mùa trên núi có độ cao từ 2600 m trở lên, đặc biệt có ở dãy Hoàng Liên Sơn.

* Khí hậu:

- Khí hậu ôn đới, tổng nhiệt độ hoạt động trong năm dưới 4500°C.

- Nhiệt độ quanh năm dưới 15°C, mùa đông có nhiệt độ xuống dưới 5°C.

* Đất:

- Chủ yếu là đất mùn núi cao, thích hợp cho sự phát triển của thực vật ôn đới.

* Sinh vật:

- Thực vật ôn đới chiếm ưu thế như đỗ quyên, lãnh sam, thiết sam, cùng với rừng trúc lùn, rừng rêu mưa mù phát triển trên núi.

Sự phân hóa thiên nhiên theo độ cao