Lý thuyết Bài 2. Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa (phần 1) SVIP

I. BIỂU HIỆN CỦA THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA

1. Khí hậu

Biểu hiện của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa của nước ta thể hiện qua các yếu tố:

* Lượng bức xạ mặt trời và nhiệt độ trung bình năm:

- Toàn bộ lãnh thổ đều nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn, cán cân bức xạ quanh năm dương.

- Nhiệt độ: Trung bình năm trên 20°C (trừ vùng núi cao).

Nhiệt độ trung bình các tháng tại Hà Nội (ºC)

- Số giờ nắng: Dao động từ 1.400 đến 3.000 giờ mỗi năm, tùy từng vùng.

* Lượng mưa, độ ẩm lớn:

- Lượng mưa trung bình năm: 1500 - 2000 mm (vùng núi cao và các sườn núi chắn gió có thể lên đến 3500 - 4000 mm).

- Độ ẩm không khí trung bình hàng năm: 80 - 85%, cân bằng ẩm luôn dương.

 * Hoạt động của gió mùa:

- Nằm trong khu vực nội chí tuyến bán cầu Bắc ➝ có Tín phong hoạt động quanh năm.

- Nằm trong khu vực gió mùa châu Á ➝ chịu tác động của các khối khí hoạt động theo mùa là gió mùa đông và gió mùa hạ.

a. Gió mùa đông (từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau)

- Miền Bắc:

+ Chịu tác động của khối khí lạnh từ áp cao Xi-bia di chuyển theo hướng đông bắc (gọi là gió mùa Đông Bắc).

+ Gió mùa Đông Bắc di chuyển về nước ta theo từng đợt:

• Nửa đầu mùa đông: có tính chất lạnh khô ở cả miền Bắc.
• Nửa sau mùa đông: lạnh ẩm, gây mưa phùn ở vùng ven biển và đồng bằng sông Hồng.

Thời tiết mưa lạnh cuối mùa đông ở miền Bắc (Hà Nội)

- Suy yếu dần khi di chuyển xuống phía Nam và bị ngăn lại ở dãy Bạch Mã.

- Miền Nam (từ vĩ tuyến 16°B trở vào):

+ Gió Tín phong bán cầu Bắc chiếm ưu thế ➝ gây mưa cho khu vực Trung Bộ và là nguyên nhân tạo nên mùa khô ở Tây Nguyên và Nam Bộ.

b. Gió mùa hạ (từ tháng 5 đến tháng 10)

- Đầu mùa hạ:

+ Khối khí nhiệt đới ẩm từ Bắc Ấn Độ Dương di chuyển theo hướng tây nam vào nước ta => Gây mưa lớn cho Nam Bộ và Tây Nguyên.

+ Sau khi vượt qua dãy Trường Sơn, tràn xuống đồng bằng ven biển Trung Bộ và phần phía nam vùng Tây Bắc ➝ trở nên khô nóng (gió phơn Tây Nam hay còn gọi là gió Tây khô nóng hoặc gió Lào).

- Vào giữa và cuối mùa hạ:

+ Gió mùa Tây Nam xuất phát từ áp cao cận chí tuyến bán cầu Nam hoạt động mạnh ➝ Gây ra mưa lớn và kéo dài cho các vùng đón gió ở Nam Bộ và Tây Nguyên.

+ Đổi hướng đông nam thổi từ biển vào đồng bằng sông Hồng.

+ Gió mùa Tây Nam cùng với dải hội tụ nhiệt đới và bão gây mưa vào mùa hạ trên cả nước.

⇒ Sự luân phiên của các khối khí hoạt động theo mùa khác nhau cả về hướng và về tính chất đã tạo nên sự phân mùa của khí hậu Việt Nam:

- Miền Bắc có hai mùa khí hậu là mùa đông lạnh, ít mưa và mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều; giữa hai mùa có thời kì chuyển tiếp.

- Miền Nam có mùa mưa và mùa khô rõ rệt. Giữa Tây Nguyên và đồng bằng ven biển Trung Bộ có sự đối lập về mùa mưa và mùa khô.

Sự trái ngược về thời tiết giữa miền Bắc (mùa lạnh) và miền Nam (nóng) tại cùng một thời điểm