Lý thuyết Bài 2: Sự xác lập và phát triển của chủ nghĩa tư bản (P1) SVIP

1. Sự xác lập chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mĩ

- Trong giai đoạn 1850 - 1870, nhiều cuộc cách mạng tư sản tiếp tục nổ ra tại châu Âu và Bắc Mĩ với các hình thức khác nhau:

+ Ở I-ta-li-a diễn ra cuộc đấu tranh thống nhất đất nước (1859 - 1870).

+ Ở Nga thực hiện cải cách nông nô năm 1861.

+ Ở Mĩ nổ ra cuộc Nội chiến (1861 - 1865) nhằm xóa bỏ chế độ nô lệ và bảo vệ thị trường tư bản.

+ Ở Đức diễn ra quá trình thống nhất đất nước (1864 - 1871).

Hình 1. Tranh biếm họa: Bít-xmác - "Thợ rèn của sự thống nhất nước Đức"

=> Chủ nghĩa tư bản giành được thắng lợi ở nhiều quốc gia, chính thức được xác lập ở châu Âu và Bắc Mĩ.

2. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

a. Chủ nghĩa đế quốc và quá trình mở rộng xâm lược thuộc địa

- Các nước tư bản Âu - Mĩ bước vào giai đoạn phát triển mới - chủ nghĩa đế quốc (cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX).

- Đặc điểm của giai đoạn:

+ Mở rộng ảnh hưởng bằng các biện pháp vũ lực, kinh tế, chính trị, quân sự.

+ Coi thuộc địa là nơi cung cấp nguyên liệu, nhân công và là thị trường tiêu thụ hàng hóa.

+ Tăng cường tranh giành, xâu xé lẫn nhau để mở rộng phạm vi chiếm đóng.

* Tại châu Á:

+ Cuối thế kỉ XIX, phần lớn các nước đã trở thành thuộc địa (trừ Nhật Bản và Xiêm).

+ Ấn Độ bị Anh xâm lược, Trung Quốc bị các nước đế quốc chia cắt và xâu xé, Đông Nam Á gần như bị thực dân phương Tây thôn tính hoàn toàn.

Hình 2. Tranh biếm họa các nước đế quốc đang tranh giành “Chiếc bánh Trung Hoa” (1898)

* Tại châu Phi:

+ Các nước phương Tây lập các trạm thương mại ven biển (nửa đầu thế kỉ XIX).

+ Chia cắt toàn bộ châu lục này (nửa sau thế kỉ XIX).

+ Đến đầu thế kỉ XX, quá trình phân chia thuộc địa cơ bản hoàn tất.

Hình 3. Tình trạng buôn bán nô lệ châu Phi xuyên Đại Tây Dương.

* Tại khu vực Mĩ La-tinh:

+ Thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha xâm lược, xác lập thuộc địa (thế kỉ XVI, XVII).

+ Đầu thế kỉ XIX, nhiều nước Mĩ La-tinh giành được độc lập, nhưng sau đó lại bị Hoa Kì can thiệp và bành trướng ảnh hưởng.

Hình 4. Hình ảnh biếm họa chính sách can thiệp của Hoa Kì vào khu vực Mĩ La-tinh.

b. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

- Sau khi giành độc lập, các nước Mĩ La-tinh phát triển theo con đường tư bản chủ nghĩa.

- Ở châu Á, Nhật Bản và Xiêm tiến hành cải cách, duy tân theo mô hình tư bản.

=> Chủ nghĩa tư bản mở rộng và chiếm ưu thế, trở thành hệ thống kinh tế toàn cầu.

- Nguyên nhân của sự phát triển: Thành tựu của khoa học - kỹ thuật.

=> Sản xuất công nghiệp được đẩy mạnh, các tổ chức tư bản độc quyền hình thành, tư bản được xuất khẩu ra nước ngoài, con người từng bước khám phá và cải tạo thiên nhiên.