Lý thuyết Bài 1. Một số vấn đề chung về cách mạng tư sản (phần I) SVIP

1. Tiền đề của cách mạng tư sản

* Khái quát chung

- Nhiều cuộc cách mạng tư sản đã diễn ra trong thời kì cận đại:

+ Cách mạng tư sản Anh (thế kỉ XVII).

+ Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ (thế kỉ XVIII).

+ Cách mạng tư sản Pháp (thế kỉ XVIII).

Hình 1. Cách mạng tư sản Anh

- Nguyên nhân bùng nổ cách mạng: Do xuất hiện những tiền đề về kinh tế, chính trị, xã hội, tư tưởng.

a. Tiền đề kinh tế

- Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh ở các nước Âu - Mĩ, đặc biệt trong nông nghiệp và công - thương nghiệp (thế kỉ XVI - XVIII).

* Tại Anh (đầu thế kỉ XVII):

+ Là nước có nền kinh tế phát triển nhất châu Âu.

+ Công trường thủ công chiếm ưu thế so với phường hội.

+ Tư sản và quý tộc mới giàu lên nhanh chóng nhờ ngoại thương phát triển.

+ Công nghiệp len - dạ phát triển mạnh.

+ Quý tộc đuổi nông nô khỏi lãnh địa, biến ruộng thành đồng cỏ nuôi cừu, thuê nhân công lấy lông cừu.

=> Quý tộc này chuyển hướng sang kinh doanh kiểu tư bản dẫn đến hình thành quý tộc mới.

Hình 2. Rào cướp ruộng đất ở Anh (Tranh minh họa)

* Tại 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ (giữa thế kỉ XVIII):

+ Kinh tế tư bản chủ nghĩa ngày càng phát triển.

+ Miền Bắc: công trường thủ công rất phổ biến.

+ Miền Nam: phát triển kinh tế đồn điền và trang trại.

Hình 3. Đồn điền đường ở thuộc địa An-ti-gua của Anh

* Tại Pháp (cuối thế kỉ XVIII):

+ Công - thương nghiệp rất phát triển, đặc biệt ở vùng ven biển.

+ Máy móc được đưa vào sản xuất ngày càng nhiều.

+ Ngoại thương mở rộng, các công ty thương mại Pháp buôn bán với châu Âu, châu Á.

Hình 4. Tàu buôn Pháp thế kỷ XVIII

=> Tiêu biểu và nổi bật nhất là sự phát triển của kinh tế tư bản Anh.

b. Tiền đề chính trị

- Đa số các nước theo chế độ quân chủ chuyên chế hoặc là thuộc địa của chủ nghĩa thực dân trước khi cách mạng tư sản diễn ra.

* Tại Anh:

- Năm 1625, vua Sác-lơ I lên ngôi:

+ Dựa vào tầng lớp quý tộc và Giáo hội Anh.

+ Thực thi nhiều chính sách cản trở kinh doanh và làm giàu của tư sản và quý tộc mới.

=> Gây mâu thuẫn sâu sắc với các lực lượng tiến bộ.

Hình 5. Chân dung vua Sác-lơ I

* Tại 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ (giữa thế kỉ XVIII):

+ Chính phủ Anh lập 13 thuộc địa dọc bờ biển Đại Tây Dương.

+ Thi hành nhiều chính sách kìm hãm phát triển kinh tế: Luật ruộng đất năm 1763 ngăn cấm dân di cư về phía Tây, Thuế năm 1764 đánh vào hàng nhập cảng,...

=> Gây bất mãn sâu sắc trong nhân dân thuộc địa.

Hình 6. Tem thuế được áp dụng trong Luật thuế năm 1764, gây ra sự phản đối mạnh mẽ từ người dân thuộc địa.

* Tại Pháp (cuối thế kỉ XVIII):

+ Duy trì chế độ quân chủ chuyên chế.

+ Đứng đầu là vua Lu-i XVI - nắm quyền lực tuyệt đối.

c. Tiền đề xã hội

- Xã hội có sự phân hóa rõ rệt, xuất hiện giai cấp tư sản và quý tộc mới - đại diện cho sản xuất tư bản, bên cạnh giai cấp phong kiến.

* Tại Anh: Quần chúng nhân dân, đặc biệt là tư sản, quý tộc mới mâu thuẫn với vua Sác-lơ I và lực lượng phong kiến bảo thủ.

* Tại 13 thuộc địa Bắc Mĩ: Nhân dân thuộc địa (tư sản, chủ nô, nông dân,...) mâu thuẫn ới thực dân Anh, do bị kìm hãm phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa.

* Tại Pháp: Tư sản và các tầng lớp nhân dân mâu thuẫn với tăng lữ và quý tộc.

+ Xã hội phân thành 3 đẳng cấp:

▲ Tăng lữ.

▲ Quý tộc.

→ Nắm toàn bộ quyền lực chính trị, kinh tế dù số lượng ít.

▲ Đẳng cấp thứ ba: tư sản, nông dân, bình dân thành thị.

→ Là lực lượng sản xuất chủ yếu nhưng không có quyền chính trị.

+ Đặc biệt: Nông dân đông đảo, không có ruộng đất, bị bóc lột nặng nề.

+ Tư sản có thế lực kinh tế nhưng bị gạt khỏi bộ máy quyền lực.

=> Mâu thuẫn xã hội ở Pháp là sâu sắc và tiêu biểu nhất.

Hình 7. Tranh biếm họa sự phân chia địa vị giữa ba đẳng cấp ở Pháp trước cách mạng

d. Tiền đề tư tưởng

- Giai cấp tư sản xây dựng các trào lưu tư tưởng tiến bộ, phê phán chế độ cũ, đề xuất mô hình xã hội - nhà nước mới.

* Tại Anh: Sử dụng Thanh giáo làm ngọn cờ tư tưởng, đấu tranh chống chế độ phong kiến và Giáo hội Anh.

Hình 8. Hen-ri Bớt-tơn (1578 - 1648) - một nhà giảng đạo Thanh giáo

* Tại 13 thuộc địa Bắc Mĩ:

+ Phát triển tư tưởng dân chủ tư sản với khẩu hiệu: “Tự do và tư hữu”, “Thống nhất hoàn toàn hay là chết”.

+ Thành lập tổ chức tiến bộ: Hội những người con tự do.

+ Đại diện tiêu biểu: Thô-mát Giép-phéc-xơn (nhà tư tưởng và chính trị gia).

Hình 9. Chân dung Thô-mát Giép-phéc-xơn

* Tại Pháp: Xuất hiện Trào lưu Triết học Ánh sáng:

+ Phê phán chế độ phong kiến và Giáo hội Thiên Chúa giáo.

+ Đề xuất mô hình nhà nước kiểu mới: quyền lực thuộc về nhân dân, phân quyền, tự do, bình đẳng.

+ Đại diện tiêu biểu: Mông-te-xki-ơ, Vôn-te, Rút-xô.

Hình 10. Chân dung Mông-te-xki-ơ

=> Những tư tưởng tiến bộ này tạo nền tảng tư tưởng, thúc đẩy các cuộc cách mạng tư sản bùng nổ và phát triển.