Lực ma sát SVIP

Khi ta dùng tay búng nhẹ vào một miếng gỗ đang đặt trên bàn, miếng gỗ bắt đầu trượt đi, sau đó chuyển động chậm dần rồi dừng lại.

Hiện tượng này xảy ra là do mặt bàn đã tác dụng một lực lên miếng gỗ tại phần tiếp xúc giữa chúng. Lực đó làm thay đổi chuyển động của miếng gỗ, khiến nó chậm lại và dừng hẳn.

👉 Lực đó được gọi là lực ma sát.

I. LỰC MA SÁT TRƯỢT

Khi đẩy hoặc kéo vật này chuyển động trượt trên bề mặt của vật kia, giữa hai vật xuất hiện lực ma sát chống lại chuyển động. Lực ma sát trong trường hợp này là lực ma sát trượt.

Lực ma sát trượt cũng xuất hiện khi bóp phanh xe đạp. Lúc này lực xuất hiện do má phanh ép sát vào vành xe, cản trở chuyển động của bánh xe và làm xe nhanh chóng dừng lại.

II. LỰC MA SÁT NGHỈ

Khi ta tác dụng lên một vật một lực song song với mặt tiếp xúc, nhưng vật vẫn chưa chuyển động, thì mặt tiếp xúc sẽ tác dụng ngược lại lên vật một lực ma sát nghỉ, có độ lớn bằng đúng lực kéo, để giữ cho vật đứng yên.

Lực ma sát nghỉ sẽ tăng dần theo độ lớn của lực kéo cho đến khi đạt tới giá trị lớn nhất có thể.
Khi lực kéo vượt quá giá trị đó, vật bắt đầu trượt, và khi đó, lực ma sát nghỉ đạt đến độ lớn cực đại – gọi là lực ma sát nghỉ tối đa.

Khi đã trượt, lực ma sát giữa vật và mặt bàn là lực ma sát trượt.

❗ Lực ma sát có thể vừa có lợi, vừa có hại. Ví dụ, khi viết bảng, ma sát giữa bảng và phấn khiến phấn bị mòn là có hại nhưng ma sát này cũng giúp phấn bám trên bảng tạo ra chữ viết.

❗ Trong trường hợp một quả bóng lăn trên mặt sàn nằm ngang thì lực ma sát xuất hiện giữa bóng và sàn khi đó gọi là lực ma sát lăn.

III. LỰC MA SÁT VÀ BỀ MẶT TIẾP XÚC

Một tấm kim loại nhìn bằng mắt thường có vẻ rất nhẵn, tuy nhiên, nếu quan sát dưới kính hiển vi, ta sẽ thấy bề mặt của nó không hoàn toàn phẳng mà có nhiều chỗ lồi lõm, gồ ghề xen kẽ nhau.

Khi hai bề mặt được ép sát vào nhau, giữa chúng sẽ xuất hiện lực ma sát. Nói cách khác, lực ma sát sinh ra từ sự tương tác giữa hai bề mặt tiếp xúc.

IV. MA SÁT VÀ CHUYỂN ĐỘNG

Lực ma sát có thể cản trở hoặc thúc đẩy chuyển động.

1. Làm giảm ma sát

Trong một số trường hợp, lực ma sát có hại khi làm cản trở chuyển động của vật, ví dụ: khi dùng cưa để cưa gỗ, ma sát trượt giữa mặt gỗ và mặt lưỡi cưa cản trở chuyển động của cưa, hay khi kéo, đẩy vật trên mặt sàn...

Để làm giảm ma sát, người ta dùng nhiều cách khác nhau. Ví dụ:

• Dùng dầu, mỡ được cho vào giữa các bộ phần bằng kim loại chuyển động trong động cơ để làm giảm ma sát, giúp động cơ hoạt động tốt hơn và giảm hao mòn bề mặt bộ phận.
• Thay chuyển động trượt bằng chuyển động lăn.

2. Làm tăng ma sát

Lực ma sát cũng có ích và có vai trò quan trọng trong thế giới tự nhiên và cuộc sống.

Nếu không có ma sát, con người không thể đứng, ngồi, đi bộ,...; ô tô, xe máy không thể chuyển động.

Trong nhiều trường hợp, ma sát thúc đẩy chuyện động và ta cần tìm cách tăng ma sát.

3. Ma sát và an toàn giao thông

Lực ma sát có vai trò quan trọng trong giao thông. Lực ma sát giữa bánh xe và mặt đường giữ cho bánh xe lăn trên đường không bị trượt.

Khi phanh, lực ma sát càng lớn thì xe dừng lại càng nhanh, tránh được các va chạm nguy hiểm. Lực ma sát cũng giúp xe không bị trượt khi xuống dốc.

V. LỰC CẢN CỦA NƯỚC

Lực ma sát xuất hiện cả khi vật chuyển động trong nước hay trong không khí.

Vật chuyển động trong nước sẽ bị nước cản trở. Ta có thể cảm nhận được lực cản này rõ khi học bơi hay quạt tay trong nước.

Khi chuyển động trong nước, vật chịu lực cản mạnh hơn trong không khí.