Lipid và chất béo SVIP

I. LIPID

Lipid là hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không tan trong nước nhưng tan trong dung môi hữu cơ như xăng, dầu hỏa,... Chất béo và sáp là những loại lipid tiêu biểu.

Lipid là thành phần quan trọng của tế bào, đặc biệt là màng tế bào. Chất béo là nguồn năng lượng dự trữ quan trọng cho cơ thể.

Ví dụ:

II. CHẤT BÉO

1. Trạng thái tự nhiên và tính chất vật lí

Chất béo là thành phần chính của dầu, mỡ có nhiều trong hạt, củ và mô mỡ của động vật.

Ví dụ: Dầu được chiết xuất từ hạt hạnh nhân.

Chất béo nhẹ hơn nước, không tan trong nước nhưng tan trong dung môi hữu cơ như xăng, benzene,...

2. Cấu tạo chất béo

Chất béo là triester của glycerol và các acid béo, có công thức là (RCOO)₃C₃H₅.

Acid béo là các acid hữu cơ có công thức chung R-COOH (R thường là -C₁₅H₃₁, -C₁₇H₃₅, -C₁₇H₃₃, -C₁₇H₃₁,...) và có mạch carbon không phân nhánh.

Ví dụ:

3. Tính chất hóa học 

Chất béo có thể thủy phân hoàn toàn trong môi trường kiềm (phản ứng xà phòng hóa).

Đun nóng chất béo với dung dịch NaOH (hoặc KOH) thu được sản phẩm là muối Na (hoặc K) của acid béo và glycerol.

Phương trình tổng quát:

\(\left(RCOO\right)_3C_3H_5+3NaOH\overset{t^{o}}{\rarr}3RCOONa+C_3H_5\left(OH\right)_3\)

4. Ứng dụng của chất béo

Chất béo là thực phẩm thiết yếu có trong dầu thực vật, mỡ động vật, bơ và nhiều loại hạt. Ngoài ra, chất béo còn được dùng trong mĩ phẩm, dược phẩm, nhiên liệu sinh học và sản xuất xà phòng.

Ví dụ: Chất béo là nguyên liệu để sản xuất xà phòng.

5. Sử dụng chất béo một cách hợp lí để có lợi cho sức khỏe

Tiêu thụ quá nhiều chất béo có thể gây hại cho sức khỏe. Vì vậy cần sử dụng thực phẩm chứa chất béo một cách hợp lí để phòng tránh béo phì và các bệnh có liên quan.

Béo phì là sự tích tụ mỡ quá mức, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nguy hiểm như tim mạch, tiểu đường, gan nhiễm mỡ, ung thư,... Vì vậy, ta cần sử dụng chất béo một cách hợp lí:

• Sử dụng lượng chất béo phù hợp với độ tuổi, giới tính và tính chất công việc để đảm bảo sức khỏe.
• Đảm bảo cân đối giữa tỉ lệ chất béo có nguồn gốc động vật và chất béo có nguồn gốc thực vật.