Bài 7. Nội lực và ngoại lực SVIP

I. Tác động của nội lực đến địa hình bề mặt Trái Đất 

1. Khái niệm và nguyên nhân

- Nội lực là lực phát sinh từ bên trong lòng Trái Đất, đóng vai trò làm biến đổi địa hình bề mặt.

- Nguyên nhân sinh ra nội lực gồm:

+ Sự phân hủy của các chất phóng xạ.

+ Các phản ứng hóa học tỏa nhiệt.

+ Sự tự quay của Trái Đất.

+ Sự sắp xếp lại vật chất theo trọng lượng riêng (tỉ trọng).

2. Tác động

Nội lực tác động thông qua vận động kiến tạo, gồm hai dạng chính:

a. Vận động theo phương thẳng đứng

- Tác động: Gây hiện tượng nâng lên hoặc hạ xuống ở các khu vực rộng lớn trên vỏ Trái Đất.

- Hệ quả: Tạo ra hiện tượng biển tiến (nước biển lấn vào đất liền) và biển thoái (nước biển rút ra).

📌 Hà Lan – Đất nước thấp nhất châu Âu với hơn một phần tư diện tích quốc gia nằm dưới mực nước biển và khoảng một nửa diện tích có độ cao dưới 1 mét so với mực nước biển.

Hà Lan – Đất nước thấp nhất châu Âu

b. Vận động theo phương nằm ngang

- Tác động: Gây ra sự nén ép hoặc tách dãn các mảng vỏ Trái Đất.

- Hệ quả: Hiện tượng uốn nếp (vỏ Trái Đất bị ép, nhô lên thành núi) và đứt gãy (vỏ Trái Đất bị nứt, dịch chuyển).

Những đường uốn nếp của dãy núi Phlin-đơ (Ô-xtrây-li-a).

📌 Xu hướng chung của nội lực:

- Làm cho địa hình Trái Đất trở nên gồ ghề, mấp mô, tạo nên các dạng địa hình quy mô lớn.

- Các dạng địa hình tiêu biểu do nội lực tạo ra:

+ Các châu lục.

+ Các dãy núi cao (như Hi-ma-lay-a, An-đét,…).

+ Các cao nguyên rộng lớn (như cao nguyên Tây Tạng).

II. Tác động của ngoại lực đến địa hình bề mặt Trái Đất

1. Khái niệm và nguyên nhân

- Khái niệm: Ngoại lực là lực có nguồn gốc từ bên ngoài, tác động lên bề mặt Trái Đất (gió, mưa, nước chảy, sóng biển, băng hà, sinh vật và hoạt động của con người).

- Nguyên nhân: Do nguồn năng lượng bức xạ mặt trời.

2. Tác động

Ngoại lực tác động thông qua ba quá trình chính: phong hóa, bóc mòn, vận chuyển – bồi tụ.

Xu hướng chung của ngoại lực là phá hủy – hạ thấp – san bằng địa hình.

a. Quá trình phong hóa

- Khái niệm: Phong hóa là quá trình phá vỡ và biến đổi đá, khoáng vật tại chỗ, do các tác nhân như nhiệt độ, nước, sinh vật,...

- Phân loại:

+ Phong hóa vật lí: Làm vỡ đá thành mảnh nhỏ, không làm thay đổi thành phần hóa học.

Băng làm vỡ các tảng đá khi đóng băng và mở rộng trong các vết nứt.

+ Phong hóa hóa học: Làm biến đổi thành phần khoáng vật, tạo ra các chất mới.

Địa hình cax-tơ ở động Phong Nha - Kẻ Bàng - kết quả của quá trình phong hóa hóa học

+ Phong hóa sinh học: Tác động của rễ cây, vi sinh vật làm phá vỡ kết cấu đá.

Con hà ngỗng có khả năng đục khoét các vật cứng như các loại đá ven biển

- Tác động: Tạo ra lớp vỏ phong hóa – nguyên liệu cho quá trình hình thành đất và các quá trình ngoại lực tiếp theo.

b. Quá trình bóc mòn

- Khái niệm: Là quá trình dời đi các vật liệu đã phong hóa khỏi vị trí ban đầu, nhờ các tác nhân như nước, gió, băng, sóng biển,...

- Phân loại:

+ Xâm thực (do nước chảy).

Bờ biển Quảng Nam, Việt Nam bị xâm thực sạt lở

+ Mài mòn (do sóng, gió, băng).

Hòn Trống Mái ở Hạ Long, Quảng Ninh dần bị mài mòn do sóng biển

+ Thổi mòn (do gió).

Nấm đá - kết quả của quá trình thổi mòn

- Tác động: Tạo ra các dạng địa hình phong phú như thung lũng, vách biển, khe nứt, cồn cát,…

c. Quá trình bồi tụ - vận chuyển

- Khái niệm:

+ Vận chuyển: Là quá trình di dời vật liệu từ nơi này sang nơi khác dưới tác động của gió, nước,...

Hiện tượng đá lở ở sườn dốc

+ Bồi tụ: Là quá trình tích tụ vật liệu ở nơi có vận tốc dòng chảy yếu, ít năng lượng.

Sông ngòi vận chuyển phù sa

- Tác động: Hình thành các dạng địa hình bồi tụ (ở Việt Nam) như:

+ Đồng bằng phù sa: đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long.

+ Bãi bồi ven biển: Cửa Đại (Quảng Nam), Gò Công (Tiền Giang).

+ Cồn cát, đụn cát: Ở Ninh Thuận, Bình Thuận (do gió thổi tích tụ cát).

📌Mối quan hệ giữa nội lực và ngoại lực:

- Nội lực và ngoại lực cùng tồn tại, luôn mâu thuẫn và tác động đồng thời:

+ Nội lực: Tạo ra địa hình gồ ghề, nâng lên – hạ xuống → sinh ra núi, cao nguyên.

+ Ngoại lực: Phá vỡ và san bằng những gì nội lực tạo ra → làm bằng phẳng địa hình.

→ Sự tương tác giữa hai lực này tạo nên sự đa dạng, phức tạp của địa hình Trái Đất.