Bài 11. Thủy quyển, nước trên lục địa SVIP

1. Khái niệm thủy quyển

- Khái niệm: Là toàn bộ lớp nước bao quanh Trái Đất: gồm nước ở biển, đại dương, trên lục địa (sông, hồ, băng tuyết), hơi nước trong khí quyển, nước trong đất đá và sinh vật.

- Vai trò: Duy trì sự sống và các hoạt động trên đất liền.

📌 Ví dụ: Hệ thống sông Mê Công – cung cấp nước ngọt cho hàng chục triệu người ở Đông Nam Á:

- Đảm bảo tưới tiêu nông nghiệp.

- Cung cấp nước sinh hoạt, thủy sản, thủy điện.

- Giữ cân bằng sinh thái và hỗ trợ đa dạng sinh học trong khu vực.

Hệ thống sông Mê Công chảy qua các quốc gia Đông Nam Á

2. Nước trên lục địa

a. Các nhân tố ảnh hưởng đến chế độ nước sông

- Sông là dòng chảy thường xuyên tương đối lớn trên lục địa và đảo, được các nguồn nước mưa, nước ngầm, nước băng tuyết tan nuôi dưỡng.

- Chế độ nước sông là sự thay đổi lưu lượng nước theo chu kì năm, phụ thuộc vào:

* Ảnh hưởng của nguồn cung cấp nước

- Nguồn cấp nước:

+ Nước ngầm: điều tiết nước trong năm.

+ Nước trên mặt (nước mưa, băng tuyết tan): biến động theo mùa → ảnh hưởng lớn đến chế độ nước sông.

* Đặc điểm bề mặt lưu vực

- Địa hình: độ dốc lớn → tập trung lũ nhanh; sườn đón gió → nhận nhiều nước hơn.

- Hồ đầm, thực vật: điều hòa dòng chảy, giảm nguy cơ lũ.

- Sự phân bố và số lượng phụ lưu, chi lưu:

+ Tập trung cùng đoạn → dễ lũ lớn.

+ Phân bố đều → lũ kéo dài nhưng không quá cao.

+ Nhiều chi lưu → thoát nước nhanh, chế độ nước ổn định hơn.

b. Hồ

- Hồ là những vùng trũng chứa nước trên bề mặt Trái Đất, không thông với biển.

- Phân theo nguồn gốc hình thành, hồ bao gồm các loại sau:

* Hồ núi lửa: hình thành do hoạt động của núi lửa, trên miệng núi lửa đã tắt và khá sâu.

Hồ Katmai (Mỹ)

* Hồ kiến tạo: hình thành tại các nơi sụt lún, nứt vỡ trên mặt đất do các mảng kiến tạo di chuyển.

Hồ Bai-can (Liên bang Nga)

* Hồ móng ngựa: hình thành tại các khúc sông bị tách ra khỏi sông chính, sau khi chyển dòng.

Hồ Horseshoe Bend (Hoa Kỳ)

* Hồ băng hà: hình thành ở các hố lõm do các khối đá được sông băng cổ mang theo bào mòn mặt đất bên dưới.

Hệ thống Ngũ Đại Hồ

* Hồ nhân tạo: do con người tạo nên.

Hồ Hòa Bình (Việt Nam)

c. Nước băng tuyết

- Khi lượng tuyết rơi nhiều hơn lượng tuyết tan, tuyết bị nén lại thành băng.

- Qua thời gian dài, băng tích tụ và dịch chuyển do trọng lực, tạo thành sông băng – có thể di chuyển vài cm đến 30m/ngày, làm biến đổi địa hình.

- Khi nhiệt độ tăng, sông băng tan → gây lũ trên các sông vùng lân cận.

- Băng tuyết phổ biến ở vùng ôn đới, hàn đới và núi cao, nhất là ở cực Bắc và cực Nam.

Sông băng Khumbu ở dãy Hi-ma-lay-a

d. Nước ngầm

- Là nước nằm dưới bề mặt đất, hình thành do nước mưa, nước sông, hồ, băng tuyết tan thấm xuống.

- Mực nước ngầm phụ thuộc vào: nguồn cấp nước, địa hình, tính thấm của đất đá, độ bốc hơi và lớp phủ thực vật.

- Nước ngầm chứa khoáng chất, thành phần thay đổi theo khu vực và loại đất đá.

- Vai trò:

+ Cung cấp nước ngọt cho sinh hoạt, nông nghiệp.

+ Duy trì dòng chảy cho sông hồ mùa khô.

+ Cố định đất đá, hạn chế sụt lún.

- Tuy nhiên, nước ngầm đang bị suy giảm và ô nhiễm do:

+ Khai thác quá mức.

+ Rác thải và hóa chất thấm từ bãi chôn lấp không an toàn.

e. Các giải pháp bảo vệ nguồn nước ngọt

- Tiết kiệm và sử dụng hiệu quả nước ngọt.

- Ngăn chặn ô nhiễm nguồn nước: xử lý nước thải, không xả rác xuống sông hồ.

- Phân phối hợp lý nguồn nước giữa các vùng, các quốc gia (đặc biệt là khu vực khô hạn).