Bài 1. Vị trí địa lí, phạm vi và đặc điểm tự nhiên châu Âu SVIP

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI CHÂU ÂU

1. Vị trí địa lí

- Châu Âu nằm ở phía tây lục địa Á – Âu, từ 36°B đến 71°B.

- Ba mặt giáp biển và đại dương, phía đông giáp châu Á (ngăn cách bởi dãy núi U-ran).

2. Phạm vi châu Âu

- Diện tích hơn 10 triệu km², chiếm khoảng 6,8% diện tích đất liền Trái Đất.

- Lãnh thổ châu Âu có bờ biển bị cắt xẻ mạnh, tạo thành nhiều bán đảo, biển, vịnh, khiến cho châu lục có hình dạng lồi lõm phức tạp.

Bản đồ tự nhiên châu Âu

II. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN

1. Các khu vực địa hình chính

a. Khu vực đồng bằng

- Chiếm 2/3 diện tích châu lục, tập trung chủ yếu ở phía đông.

- Là địa hình thấp và thoải, gồm đồng bằng xen lẫn đồi lượn sóng, thung lũng rộng.

b. Khu vực miền núi

- Gồm cả núi già (ở phía bắc và trung tâm) và núi trẻ (phía nam).

+ Núi già: thấp, tròn đỉnh, sườn thoải, có nhiều suối nước nóng.

+ Núi trẻ: cao, dốc, tập trung ở phía nam.

- Núi cao trên 2000 m chỉ chiếm 1,5% diện tích.

- Dãy núi cao nhất là An-pơ, với đỉnh Mông-blăng cao khoảng 4807 m – cao nhất châu Âu.

2. Đặc điểm phân hóa khí hậu

- Châu Âu có khí hậu phân hoá đa dạng.

- Nguyên nhân: Do lãnh thổ trải dài từ vùng cực đến vùng ôn đới nên châu Âu có ba đới khí hậu chính:

a. Khí hậu cực và cận cực (phía Bắc Âu)

- Diện tích nhỏ, nằm ở vùng Bắc Âu.

- Mùa đông rất lạnh, mùa hè mát và ngắn.

- Nhờ ảnh hưởng của dòng biển nóng Bắc Đại Tây Dương, khí hậu đỡ khắc nghiệt hơn.

- Mưa ít, tập trung vào mùa hè.

b. Khí hậu ôn đới (chiếm phần lớn diện tích)

- Gồm: Tây Âu, Trung Âu, Đông Âu.

- Khu vực Tây Âu – Trung Âu:

+ Gần biển, gió Tây Ôn Đới → mưa nhiều, khí hậu ôn hoà.

+ Mùa hè mát, mùa đông không quá lạnh.

- Khu vực Đông Âu: Ảnh hưởng gió từ lục địa → lạnh hơn, mưa ít hơn.

c. Khí hậu cận nhiệt đới (phía Nam Âu)

- Nằm ven Địa Trung Hải.

- Mùa hè nóng, khô – Mùa đông ấm, mưa nhiều.

- Có khí hậu giống vùng ven biển Bắc Phi.

🏔️ Ảnh hưởng địa hình → phân hóa theo đai cao.

- Miền núi cao: Khí hậu thay đổi theo độ cao, càng lên cao càng lạnh.

- Đỉnh núi cao quanh năm có tuyết phủ.

3. Các con sông lớn

Mạng lưới sông ngòi châu Âu

- Mạng lưới sông ngòi phát triển: Châu Âu có nhiều sông, tạo thành mạng lưới dày đặc.

- Tuy nhiên:

+ Sông ngắn, diện tích lưu vực nhỏ.

+ Do lục địa nhỏ và địa hình bị cắt xẻ mạnh.

- Một số sông lớn ở châu Âu:

+ Sông Rai-nơ.

+ Sông Đa-nuýp.

+ Sông Von-ga.

→ Đây là những con sông quan trọng về giao thông và kinh tế.

- Giao thông đường thủy phát triển:

+ Nhiều sông được kết nối với kênh đào → tạo thành hệ thống giao thông đường thuỷ liên quốc gia.

+ Giúp nối liền nhiều nước và khu vực, phục vụ vận chuyển hàng hóa và du lịch.

📌 Sông Đa-nuýp – chảy qua 10 quốc gia châu Âu, là tuyến đường thủy quan trọng giúp kết nối kinh tế và giao thông nội địa giữa các nước như Đức, Áo, Hung-ga-ry, Rô-ma-ni,...

4. Các đới thiên nhiên

Châu Âu có 2 đới thiên nhiên chính:

a. Đới lạnh

- Diện tích nhỏ, nằm ở phía Bắc châu Âu và một số đảo ở Bắc Băng Dương.

- Khí hậu rất lạnh và ẩm quanh năm.

- Thực vật nghèo nàn: chỉ có rêu và địa y.

- Động vật điển hình: chuột lem-mút, chó sói, chồn, cú Bắc Cực,...

Cú Bắc cực

b. Đới ôn hoà

- Chiếm phần lớn diện tích châu Âu.

- Thiên nhiên đa dạng vì khí hậu phân hoá theo hướng từ tây sang đông và từ bắc xuống nam:

+ Phía Tây (gần biển): Rừng rậm, rừng hỗn hợp, mưa nhiều quanh năm.

+ Phía Đông (sâu trong lục địa): Rừng lá kim, thảo nguyên, mưa ít hơn.

+ Phía Nam (cận nhiệt Địa Trung Hải): nóng khô, thực vật là rừng lá cứng (sồi, thông, tuyết tùng, ô-liu,...)

- Động vật đới ôn hoà: Đa dạng (gấu nâu, nai, cáo, thỏ rừng, sóc, chồn, rùa, rắn,...).

📌 Rừng hỗn hợp ở Tây Âu như vùng rừng rậm Ardennes (Bỉ – Pháp) có cả cây lá kim và lá rộng, là nơi sinh sống của nhiều loài thú như hươu, cáo, chim gõ kiến,…

Rừng hỗn hợp Ardennes (Bỉ – Pháp)