Lý thuyết Bài 17. Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên (P1) SVIP

I. CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN MÔNG CỔ NĂM 1258

1. Hoàn cảnh

- Cuối năm 1257, đế chế Mông Cổ chuẩn bị xâm lược Đại Việt.

- Trước nguy cơ đó, triều đình nhà Trần chủ động đề ra kế hoạch đối phó: củng cố phòng tuyến biên giới, chuẩn bị lực lượng và vũ khí.

2. Diễn biến

- Tháng 1 - 1258, tướng Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy khoảng 3 vạn quân, tiến vào Đại Việt từ hướng Vân Nam.

Hình 1. Cung thủ kỵ binh Mông Cổ

- Quân Trần giao chiến với địch tại Bình Lệ Nguyên (Vĩnh Phúc). Trước thế giặc mạnh, vua Trần Thái Tông chỉ huy quân rút lui có tổ chức để bảo toàn lực lượng.

“Ngày Quý Tỵ, quân Mông Cổ vào bờ cõi. Quân ta đón đánh tại Bình Lệ Nguyên. Quân Mông Cổ hung hãn, quân ta không chống nổi, lui về giữ sông Phú Lương. Vua ngự thuyền rồng ra sông, đích thân chỉ huy, quân sĩ cảm kích, ai nấy đều liều chết chiến đấu.”

Đại Việt sử ký toàn thư

- Nhà Trần thi hành kế sách "vườn không nhà trống": rút khỏi Thăng Long, tiêu thổ, sơ tán dân, không để lại lương thực, vật dụng cho giặc.

=> Quân Mông Cổ chiếm được Thăng Long nhưng rơi vào tình trạng thiếu thốn và bị động.

- Nhận thấy thời cơ thuận lợi, quân Trần tổ chức phản công tại Đông Bộ Đầu (nay là khu vực ven sông Hồng, Hà Nội).

=> Quân giặc thua trận, tháo chạy khỏi Thăng Long, tiếp tục bị quân dân địa phương chặn đánh tại phủ Quy Hóa (thuộc Yên Bái - Lào Cai ngày nay).

Hình 2. Lược đồ cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên lần 1 của nhà Trần

3. Kết quả

- Cuộc kháng chiến kết thúc thắng lợi sau chưa đầy một tháng.

- Quân dân nhà Trần bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền, đẩy lùi cuộc xâm lược đầu tiên của đế quốc Mông Cổ.

II. CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN NGUYÊN NĂM 1285

1. Hoàn cảnh

- Sau khi đánh bại nhà Tống và làm chủ gần toàn bộ lãnh thổ Trung Quốc, Hốt Tất Liệt thành lập nhà Nguyên (1271).

- Từ năm 1279, nhà Nguyên ráo riết chuẩn bị lực lượng xâm chiếm Chăm-pa và Đại Việt, thực hiện mưu đồ bành trướng xuống phía nam.

2. Sự chuẩn bị của nhà Trần

- Triều đình tổ chức Hội nghị Bình Than để bàn định kế sách, củng cố lòng tin và ý chí chiến đấu của quân dân.

- Mở Hội nghị Diên Hồng tại Thăng Long, hỏi ý kiến các bô lão về việc "đánh hay hòa". => Kết quả toàn dân đồng lòng chọn con đường kháng chiến.

Hình 3. Phù điêu Hội nghị Diên Hồng tại Đền thờ Đức Thánh Trần

“Vua Trần Nhân Tông hỏi các bô lão: ‘Nên hòa hay nên chiến?’ Các bô lão đồng thanh đáp: ‘Xin đánh!’ Tiếng hô như sấm, làm rung chuyển điện Diên Hồng, thể hiện khí thế quyết tâm đánh giặc giữ nước của toàn dân.”

Đại Việt sử ký toàn thư

- Phong Trần Quốc Tuấn làm Quốc công Tiết chế, chỉ huy toàn bộ quân đội.

- Trần Quốc Tuấn đã sáng tác tác phẩm Hịch tướng sĩ để cổ vũ tinh thần yêu nước, khích lệ lòng trung nghĩa của binh sĩ.

Hình 4. Chân dung người anh hùng Trần Quốc Tuấn

- Nhà Trần tập trung lực lượng tại Đông Bộ Đầu, tổ chức luyện tập, chia quân đóng giữ các vị trí trọng yếu, sẵn sàng chiến đấu.

3. Diễn biến

- Tháng 1 - 1285, Thoát Hoan chỉ huy hơn 50 vạn quân xâm lược Đại Việt từ phía bắc. Đồng thời, cử Toa Đô đem quân từ Chăm-pa đánh ra phía nam.

- Trần Quốc Tuấn chủ động cho rút quân về Vạn Kiếp (Chí Linh, Hải Dương) để tránh thế giặc mạnh, đồng thời bảo vệ lực lượng chủ lực.

Hình 5. Tranh minh họa quân ta rút quân về Vạn Kiếp

- Nhà Trần sử dụng kế “thanh dã”, rút khỏi Thăng Long về Thiên Trường (Nam Định). => Địch rơi vào thế bị động, thiếu lương thực.

- Quân dân ta anh dũng chiến đấu, bảo vệ đầu não kháng chiến, phá vỡ kế hoạch hội quân giữa Toa Đô và Thoát Hoan.

- Quân Nguyên rút về Thăng Long để cố thủ, nhưng do bị cắt nguồn tiếp tế nên ngày càng suy yếu.

- Tháng 5 - 1285, nhà Trần phát động cuộc phản công lớn:

+ Thắng lợi liên tiếp tại Tây Kết (Hà Nội), Hàm Tử (Hưng Yên), Chương Dương (Hà Nội).

+ Sau đó, quân Trần tiến vào giải phóng Thăng Long, quân Nguyên bị đánh tan, buộc phải rút về nước.

Hình 6. Lược đồ mô tả cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên lần 2 của nhà Trần

“Tháng 5, tướng Trần Nhật Duật, Trần Quang Khải, Trần Khánh Dư hợp binh đánh tan quân Toa Đô ở Hàm Tử. Rồi tiến đánh Chương Dương, quân Nguyên tan vỡ, thuyền chiến bị đốt sạch. Quân ta thừa thắng tiến vào giải phóng Thăng Long.”

Đại Việt sử ký toàn thư

4. Kết quả

- Cuộc kháng chiến lần thứ hai kết thúc với thắng lợi to lớn, quân Nguyên đại bại.

- Đại Việt một lần nữa giữ vững nền độc lập, tạo tiền đề cho chiến thắng tiếp theo năm 1288.