Thạch Lam là nhà văn tiêu biểu thuộc nhóm Tự lực văn đoàn. Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa là một truyện ngắn xuất sắc của ông viết về đề tài trẻ em.
Truyện bắt đầu bằng khung cảnh của buổi sáng mùa đông được nhà văn khắc họa tinh tế. Chỉ sau một đêm mưa rào, trời bắt đầu nổi gió bấc, rồi cái lạnh ở đâu đến khiến con người tưởng rằng mình đang ở giữa mùa đông rét mướt. Sơn tung chăn tỉnh dậy, cậu thấy mọi người trong nhà, mẹ và chị đã trở dậy, ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Mọi người đều “đã mặc áo rét cả rồi”. Ở ngoài sân “Gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo. Bầu trời không u ám, toàn một màu trắng đục”. Những cây lan trong chậu “lá rung động và hình như sắt lại vì rét”. Và sơn cũng thấy lạnh, cậu vơ vội cái chăn trùm lên đầu rồi gọi chị.
Mẹ Sơn đã bảo Lan - chị gái của Sơn vào buồng lấy thúng áo ra. Mẹ Sơn lật cái vỉ buồm, lục đống quần áo rét. Bà giơ lên một chiếc áo bông cánh xanh đã cũ nhưng còn lành. Đó chính là chiếc áo của Duyên - đứa em gái đáng thương của Sơn đã mất năm lên bốn tuổi. Người vú già đã “với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ”. Khi nghe mẹ nhắc về em gái, Sơn cũng cảm thấy “nhớ em, cảm động và thương em quá”. Cậu xúc động khi thấy mẹ “hơi rơm rớm nước mắt”. Chiếc áo bông chính là kỉ vật gợi nhớ về người em gái đã mất với biết bao tình yêu thương sâu sắc.
Sau khi mặc xong áo ấm, chị em Sơn đi ra chợ chơi.Thằng Cúc, thằng Xuân, con Tí, con Túc - những đứa trẻ em nghèo khổ vẫn phải mặc những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Môi chúng nó “tím lại”, chỗ áo quần rách “da thịt thâm đi”. Gió lạnh thổi đến, chúng nó lại “run lên, hai hàm răng đập vào nhau”. Khi nhìn thấy Sơn và Lan trong những bộ quần áo ấm áp, chúng cảm thấy xuýt xoa, ngưỡng mộ. Hai chị em Sơn tỏ ra thân thiết với chúng chứ không khinh khỉnh như các em họ của Sơn.
Và đặc biệt là khi Lan nhìn thấy Hiên đang đứng “co ro” bên cột quán, trong gió lạnh chỉ mặc có manh áo “rách tả tơi”, “hở cả lưng và tay”. Cả hai chị em đều cảm thấy thương xót cho con bé. Sơn chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, nhớ đến em Duyên ngày trước vẫn cùng chơi với Hiên ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt thoáng qua trong tâm trí Sơn - đó là đem chiếc áo bông cũ của em Duyên cho Hiên. Nghĩ vậy, cậu đã nói với chị gái của mình, nhận được sự đồng tình của chị. Chị Lan đã “hăm hở” chạy về nhà lấy áo. Còn Sơn thì đứng yên lặng đợi chờ, trong lòng tự nhiên thấy “ấm áp vui vui”. Cái áo cũ mà chị em Sơn đem cho Hiên thể hiện tấm lòng nhân hậu của hai đứa trẻ.
Về đến nhà, hai chị em Sơn lo lắng khi người vú già biết mẹ đã biết chuyện hai chị em lén mang áo cho Hiên. Sơn cảm thấy lo lắng, sợ hãi và sang nhà tìm Hiên để đòi lại áo. Nhưng đó là một phản ứng bình thường của một đứa trẻ khi mắc lỗi và bị phát hiện. Đến khi trở về nhà, chị em Sơn vô cùng ngạc nhiên khi thấy mẹ con cái Hiên đang ở nhà mình. Mẹ Hiên đem chiếc áo bông đến trả mẹ của Sơn. Có thể thấy dù sống khó khăn, khổ cực nhưng bà vẫn giữ vững phẩm chất tốt đẹp: “Đói cho sạch, rách cho thơm”. Còn người mẹ của Sơn, sau khi nghe rõ việc, bà đã cho mẹ của Hiên mượn năm hào về may áo ấm cho con. Điều đó thể hiện mẹ Sơn là một người trái tim nhân hậu. Sau khi mẹ con Hiên về, mẹ Sơn không tức giận, đánh mắng con mà còn “vẫy hai con lại gần, rồi âu yếm”. Đó chính là tấm lòng vị tha cũng như giàu lòng yêu thương của người mẹ.
Truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa” nhẹ nhàng mà thật sâu sắc. Tác phẩm đã giúp người đọc hiểu hơn về giá trị của tình yêu thương giữa con người. Đây quả là tác phẩm xuất sắc của nhà văn Thạch Lam.
Khi muốn thay đổi cuộc đời, nên đi tới một miền đất khác hay thay đổi chính bản thân mình?
Nhà văn Neil Gaiman từng viết: “Chỉ cần bỏ đi tới một miền đất khác sống thì đời họ sẽ khác đi. Những cách đó không phải lúc nào cũng hiệu quả. Bởi dù ở đâu chăng nữa, bạn vẫn sẽ mang theo chính mình”. Câu nói này gợi lên câu hỏi: Khi muốn thay đổi cuộc đời, chúng ta nên tìm đến một miền đất mới hay thay đổi chính bản thân mình? Theo tôi, thay đổi bản thân là yếu tố cốt lõi và bền vững hơn, bởi môi trường mới chỉ là điều kiện, còn bản thân mới là gốc rễ của sự thay đổi.
Việc đến một miền đất khác có thể mang lại cơ hội mới, như môi trường sống tốt hơn, công việc thuận lợi hơn, hay những mối quan hệ tích cực. Chẳng hạn, một người rời quê lên thành phố có thể tìm thấy cơ hội học tập và phát triển. Tuy nhiên, nếu họ không thay đổi tư duy, thói quen hay cách nhìn nhận cuộc sống, những vấn đề cũ như lười biếng, tiêu cực hay thiếu trách nhiệm vẫn sẽ bám theo. Như Neil Gaiman đã nói, “bạn vẫn sẽ mang theo chính mình”, nghĩa là những hạn chế nội tại không tự mất đi chỉ vì thay đổi không gian sống.
Ngược lại, thay đổi bản thân là cách tiếp cận sâu sắc và bền vững. Khi cải thiện tư duy, rèn luyện kỹ năng, xây dựng thói quen tốt hay học cách kiểm soát cảm xúc, chúng ta có thể vượt qua khó khăn ở bất kỳ đâu. Một người biết tự phản ánh, điều chỉnh bản thân sẽ tìm thấy cơ hội ngay cả trong hoàn cảnh khắc nghiệt. Ví dụ, nhiều người thành công không phải vì họ đến một nơi lý tưởng, mà vì họ không ngừng hoàn thiện mình, từ đó biến mọi môi trường thành cơ hội.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng một môi trường mới đôi khi là chất xúc tác thúc đẩy sự thay đổi. Một nơi phù hợp có thể khơi dậy động lực, giúp ta dễ dàng cải thiện bản thân hơn. Vì vậy, lý tưởng nhất là kết hợp cả hai: thay đổi bản thân trong một môi trường hỗ trợ. Nhưng nếu phải chọn, thay đổi chính mình là yếu tố quyết định, bởi chỉ khi thay đổi từ bên trong, ta mới thực sự làm chủ cuộc đời mình.
Tóm lại, để thay đổi cuộc đời, thay đổi bản thân là nền tảng quan trọng hơn việc chỉ tìm đến một miền đất mới. Dù ở đâu, chính sự nỗ lực hoàn thiện mình mới tạo nên sự khác biệt thực sự.