TRI THỨC NGỮ VĂN
1. Tiểu thuyết hiện đại
a. Tiểu thuyết
- Tiểu thuyết là loại tác phẩm tự sự quy mô lớn, có khả năng thể hiện các nội dung đa dạng và bao quát một phạm vi hiện thực rất rộng, trải ra trên nhiều không gian, thời gian khác nhau nhưng dành sự chú ý đặc biệt cho đời tư hay số phận của con người cá nhân. Từ những hình thái đầu tiên xuất hiện ở thời cổ đại, tiểu thuyết phát triển theo nhiều hướng khác nhau, tùy thuộc vào những tiền đề lịch sử, xã hội, văn hóa, thẩm mĩ nhất định. Đến thời cận đại, hiện đại, tiểu thuyết đạt được bước tiến lớn, trở thành một thể loại chính của đời sống văn học và tác động mạnh mẽ đến sự biến đổi, phát triển của nhiều thể loại khác.
– Tiểu thuyết có thể được viết bằng văn xuôi hoặc bằng thơ. Tuy vậy, không phải truyện thơ nào cũng được xem là tiểu thuyết, nếu như nó không thể hiện rõ câu chuyện về con người cá nhân hay thiếu những yếu tố quan trọng khác như cách xây dựng nội dung, ngôn ngữ, hay cách kể chuyện. Vì vậy, chúng ta có lý do để xem Ép-ghê-nhi Ô-nhê-ghin của Pu-skin hay Truyện Kiều của Nguyễn Du là những tác phẩm tiểu thuyết viết bằng thơ.
b. Tiểu thuyết hiện đại
- Tiểu thuyết hiện đại là loại tiểu thuyết thể hiện một cách tư duy mới, mang tính hiện đại về đời sống, phân biệt với tiểu thuyết cổ điển ra đời trước thời đại tư bản chủ nghĩa. Trong tiểu thuyết hiện đại, giữa các xu hướng tìm tòi khác nhau có khoảng cách rất lớn. Điều này làm cho việc xác định diện mạo tiểu thuyết hiện đại trở nên phức tạp. Tuy nhiên, nếu tạm bỏ qua những nét quá đặc biệt của từng xu hướng, có thể nói đến các đặc điểm lớn sau của tiểu thuyết hiện đại:
+ Nhìn cuộc sống từ góc độ đời tư; quan tâm đến cái thường ngày, cái đang diễn biến với cách tiếp cận gần gũi; không lí tưởng hóa hiện thực.
+ Nhân vật là “con người nếm trải”, không bất biến, có quá trình phát triển nhiều khi quanh co, phức tạp về tính cách, tâm lí.
+ Có kết cấu nhiều tầng lớp, tuyến tình hoặc phi tuyến tính; có sự đan xen của nhiều bè ngôn ngữ, phản ánh sự tồn tại, xung đột thường xuyên giữa các ý thức xã hội.
+ Có khả năng tổng hợp cao mọi kinh nghiệm nghệ thuật của thể loại văn học khác để hình thức luôn ở trong trạng thái biến đổi không ngừng.
c. Khả năng lớn lao của tiểu thuyết:
- Tiểu thuyết có khả năng phản ánh một bức tranh cuộc sống rộng lớn, với nhiều tầng lớp, nhiều kiểu người và những sự kiện đan xen, phức tạp trong xã hội.
- Tiểu thuyết cũng có thể đi sâu vào thế giới nội tâm con người, khám phá những cảm xúc, suy nghĩ thầm kín, kể cả những điều kỳ lạ hay khó lý giải trong tâm hồn.
- Qua tiểu thuyết, người đọc có thể cảm nhận được sự phong phú và toàn diện của đời sống, đồng thời học cách tôn trọng những góc nhìn, cách hiểu và cách đánh giá khác nhau về những điều đã, đang hoặc sẽ xảy ra trong cuộc sống con người.
2. Phong cách hiện thực
- Phong cách hiện thực là phong cách nghệ thuật chú trọng thể hiện mối quan hệ giữa hoàn cảnh xã hội với sự hình thành tính cách con người, quan tâm miêu tả một cách chi tiết, “như thật” những hình ảnh phong phú, phức tạp của hiện thực cuộc sống, thường loại trừ sự “tô vẽ” hay lí tưởng hóa. Phong cách này có lịch sử phát triển lâu dài, tồn tại trong các thể loại khác nhau của văn học, nghệ thuật như: thơ, truyện (bao gồm tiểu thuyết), kí, kịch, tác phẩm tạo hình,.. Trong văn học, phong cách hiện thực đạt đến đỉnh cao với những sáng tạo thuộc trường phái hiện thực mà các đại diện tiêu biểu là S. Đích-ken (Ch. Dickens - Anh), H. đờ Ban-dắc (H. de Balzac - Pháp), L.Tôn-xtôi (L. Tolstoy - Nga), Ph. Đốt-xtôi-ép-xki (F.Dostoyevsky - Nga), Lỗ Tấn (Trung Quốc),… Trong văn học Việt Nam nửa đầu thể kỉ XX, phong cách hiện thực gắn với tên tuổi và sáng tác của các nhà văn như Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao,.. Phong cách hiện thực thường được đặt trong tương quan so sánh, đối lập với phong cách lãng mạn - một phong cách ưu tiên việc thể hiện cảm nhận chủ quan, đôi khi lí tưởng hóa đối tượng được đề cập và coi trọng sự tưởng tượng, liên tưởng phóng túng.
– Ví dụ: Chiến tranh và hoà bình của Lép Tôn-xtôi (Lev Tolstoy), Số đỏ của Vũ Trọng Phụng là những tiểu thuyết viết theo phong cách hiện thực.
