Đọc văn bản và trả lời câu hỏi:

Trước hết, cần sự tôn nghiêm khi đọc sách. Tức là những lúc đọc sách, các bạn hãy tạo nên một không khí trang nghiêm và trầm lặng. Tránh cảnh vừa đọc vừa ăn, vừa nói chuyện hoặc đọc thoáng qua một trang thì ngừng lại để trả lời điện thoại hoặc cầm sách mà trí nghĩ đâu đâu rồi lại bỏ dở vì có người bạn đến nói chuyện tầm phào, rủ nhau đi ăn uống hay dạo mát. Người biết đọc sách phải dành cho mình một thời gian để đọc trong yên lặng và cô tịch... Bản thân tôi, suốt một đoạn đời từ năm hai mươi mốt tuổi đến nay, tôi đã dành mỗi buổi tối ít nhất là hai giờ đọc sách (khoảng từ 20 giờ đến 22 giờ), không bao giờ sai. Giờ ấy đối với tôi cũng như giờ cầu kinh, nhất định không để ai quấy rầy. Tất cả mọi người trong gia đình đều tôn trọng thời gian thiêng liêng ấy của tôi, tôi cũng không đòi hỏi gì hơn quyền được sống một mình giữa cô tịch và lặng lẽ. Trong những giờ đọc sách trang nghiêm ấy, tôi chỉ toàn đọc những tác phẩm hay nhất mà thôi. Ngoài thời gian đó ra, tôi cũng đọc sách, xem báo như mọi người khác,...

Chỉ nên đọc những tác phẩm hay. Giuyn Pay-ô (Jules Payot) từng nói: “Tôi mua rất đắt kinh nghiệm khi còn nhỏ là đã làm phung phí sức lực vào những tác phẩm vô giá trị. Nếu mọi người muốn có một tương lai tốt đẹp về tinh thần, hãy nghe theo tôi, đừng bao giờ đọc sách nhảm.”. Vậy làm cách nào để nhận biết một quyển sách hay? Sách hay nói ở đây chẳng những hay về văn chương tao nhã mà còn hay về ý tưởng thâm trầm. Một đặc điểm dễ nhận thấy của sách hay là càng đọc đi đọc lại chừng nào, càng thấy ý tưởng của nó rộng rãi, sâu xa chừng ấy. Quyển sách hay dù cho một năm sau, ba năm sau hay mười năm sau nữa mà đọc lại vẫn còn thấm thía,... Những quyển như Suy tưởng của Pa-xcan (Pascal), Đạo đức học của Xpi-nô-da (Spinoza), Kinh Dịch,... là sách rất hay, đọc đến hết cuộc đời vẫn nhận ra những sâu sắc, thâm trầm. Sách hay ở đây còn là những quyển khơi gợi được ở ta nhiều ý nghĩ đột ngột, lạ lùng và mới mẻ. Dù không thể nhìn nhận tư tưởng của tác giả, ta cũng không sao tránh khỏi những bâng khuâng và hoài nghi hoặc trong nhất thời đưa đến cho ta những vấn đề mà xưa nay ta chưa từng để ý đến. Những cuốn sách đó sẽ làm giàu thêm cho ta về kinh nghiệm, về tư tưởng và tài liệu. Những cuốn sách ấy cũng được xem là sách hay. [...]

Vừa đồng cảm vừa phản biện khi đọc sách. Đọc sách là để nuôi dưỡng tinh thần trí não. Đồ ăn vào bao tử mà tiêu hoá được là nhờ các chất dịch tiêu hoá. Những điều hiểu biết thu thập được nơi sách vở sở dĩ bổ ích tinh thần là nhờ biết so sánh, đối chiếu với sự hiểu biết của mình đã có từ trước. Mình hiểu biết được nhiều chừng nào, đọc sách sẽ bổ ích thêm chừng ấy. Một quyển sách mà mình thích đọc là vì nó với mình có nhiều điều đồng cảm mật thiết với nhau... Chỉ có cách so sánh và đối chiếu mới giúp cho mình tìm thấy được mình, tìm được khuynh hướng sâu xa trong “con người tinh thần” của mình mà thôi. Giữa cảnh tịch mịch âm thầm, tư tưởng của tác giả đã làm rung động cả tâm hồn trí não ta, làm thành một tiếng gọi xa xăm mà rõ rệt. Bấy giờ, ta mới sực tỉnh, nhìn lại mới thấy đó là tư tưởng của thâm tâm mình mà bấy lâu nay mình không biết hoặc có nghĩ đến mà chưa tìm ra câu nói cho vỡ lẽ. Cả tâm hồn ta bấy giờ rung động sung sướng, mừng như gặp người tri kỉ đã lâu ngày cách biệt. [...] Đọc sách cũng cần biết phản biện. Đó là cái quyền, hơn nữa là phận sự của mỗi người. Phản biện tác giả không có nghĩa là muốn tác giả từ bỏ quan điểm của họ để theo quan điểm của mình mà trái lại, cần chỉ cho tác giả biết trong trường hợp cụ thể đó, tác giả nên điều chỉnh quan điểm như thế nào để tránh sự mâu thuẫn, để phải lẽ hơn, để hay hơn. [...] Đọc sách mà thiếu lòng hâm mộ, nhiệt hứng, đọc một cách thụ động là tật làm biếng nên tránh xa. Nhiều người đọc sách để tự mình khỏi phải suy nghĩ: đọc sách mà tin cả sách, mà không dám phản ứng lại với sách thì thà đừng đọc còn hơn. Vì đọc như thế tức là tự huỷ hoại tư tưởng của mình. Đọc sách là để khởi phát cõi lòng thâm sâu của mình, tìm thấy con người chân thật và sâu sắc của mình, để tăng cường đời sống tinh thần của mình. Nhược bằng đọc sách mà để thành nô lệ của sách, bắt chước theo suy nghĩ thiển cận của người khác thì rất có hại.

(Theo Phải đọc sách cách nào?, Nguyễn Duy Cần, in trong Tôi tự học, NXB Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2022)