Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu (Phần 1) SVIP

I. Tìm hiểu chung

1. Thể loại

2. Hoàn cảnh sáng tác

- Năm 1925, ở Việt Nam, phong trào yêu nước chống thực dân Pháp có những hoạt động sôi nổi. Phan Bội Châu, một chí sĩ yêu nước bị chính quyền thực dân Pháp bắt cóc ngày 30/6/1925 tại Thượng Hải (Trung Quốc) rồi giải về Việt Nam để kết án tử hình. Sự kiện này đã làm dấy lên phong trào đấu tranh đòi thả Phan Bội Châu phát triển trong cả nước Việt Nam, gây sức ép lớn cho chính quyền thực dân Pháp ở Đông Dương. Va-ren từng là đảng viên Đảng Xã hội Pháp nhưng bị cho là đã phản bội quyền lợi của giai cấp công nhân để leo lên những chức vụ cao. Khi Toàn quyền Méc-lanh (Merlin) bị nhà yêu nước Phạm Hồng Thái giết hụt ở Sa Diện, Quảng Đông (Trung Quốc) thì Chính phủ Pháp cử Va-ren đảm nhiệm chức vụ Toàn quyền Đông Dương nhằm xoa dịu tình hình.

- Lúc này, Nguyễn Ái Quốc cùng một số nhà cách mạng của các nước thuộc địa đang tích cực tuyên truyền chống chủ nghĩa thực dân trên các diễn đàn công khai, ngay tại Pa-ri (Paris). Ra đời từ tháng 4/1922, báo Người cùng khổ (Le Paria), ra hằng tháng, mỗi số in hàng nghìn bản, là “diễn đàn của nhân dân các nước thuộc địa”, đăng tải những bài viết tố cáo tội ác của chủ nghĩa thực dân và kêu gọi nhân dân các nước thuộc địa đoàn kết đấu tranh. Là một trong những người sáng lập, kiêm chủ nhiệm và chủ bút, Nguyễn Ái Quốc đã đăng khoảng 40 bài trên tờ báo tiếng Pháp này.

- Trước những sự kiện quan trọng của phong trào cách mạng Việt Nam khi ấy, Nguyễn Ái Quốc đã kể một câu chuyện đậm chất trào lộng, “bằng đôi cánh của trí tưởng tượng”, để góp tiếng nói từ thủ đô nước Pháp ủng hộ phong trào đấu tranh đòi thả Phan Bội Châu ở Việt Nam.

3. Phương thức biểu đạt

Tác phẩm có sự kết hợp của các phương thức biểu đạt: Tự sự, miêu tả, biểu cảm. Cụ thể:

- Tự sự: Kể về một câu chuyện tưởng tượng về cảnh Va-ren đến Việt Nam để gặp gỡ Phan Bội Châu.

- Miêu tả: Mô tả khung cảnh Va-ren đến Việt Nam trong sự tiếp đón nồng hậu của vua Khải Định, sự vây quanh của nhân dân Việt Nam,...

- Biểu cảm: Sử dụng những câu văn bộc lộ trực tiếp cảm xúc: Ôi thật là một tấn kịch!, Ôi thật là một cuộc chạm trán!.

4. Cốt truyện

- Phần 1 và 2: Những trò lố không "chính thức" - hành trình từ Mác-xây sang Việt Nam để thực hiện lời hứa của ông Va-ren sau khi nhậm chức Toàn quyền Đông Dương, gồm các sự kiện:

- Phần (3) và (4): Những trò lố "chính thức" - cuộc hội kiến giữa ông Va-ren và người tù Phan Bội Châu tại nhà giam Hỏa Lò (Hà Nội) và sự thật về phản ứng của người tù trước sự "chăm sóc" của Toàn quyền, gồm các sự kiện:

+ Ông Va-ren thao thao diễn thuyết, tự nêu gương bản thân mong cụ Phan Bội Châu hợp tác với “Mẫu quốc”.

+ Cụ Phan Bội Châu nghe và “im lặng dửng dưng”; nghĩa là cụ Phan Bội Châu vẫn bị cầm tù. Chỉ có điều không rõ là cụ đã phản ứng trước bài diễn thuyết thế nào? Người kể chuyện cung cấp hai nguồn tin kèm hai lời bình:

++ Thông tin từ nhân chứng thứ nhất và lời bình thứ nhất của người kể chuyện:

• Thông tin 1: “anh lính dõng An Nam bồng súng chào ở cửa ngục là cứ bảo rằng, nhìn qua chấn song, có thấy một sự thay đổi nhẹ trên nét mặt người tù lừng tiếng. Anh quả quyết - cái anh chàng ranh mãnh đó - rằng có thấy đôi ngọn râu mép người tù nhếch lên một chút rồi lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn ra có một lần thôi”.
• Lời bình 1: Nếu quả thật thế, thì có thể là lúc ấy Phan Bội Châu có mỉm cười, mỉm cười một cách kín đáo, vô hình và im lặng, như cánh ruồi lướt qua vậy.

++ Thông tin từ nhân chứng thứ hai và lời bình thứ hai của người kể chuyện:

• Thông tin 2 (T.B): “ - Một nhân chứng thứ hai của cuộc hội kiến Va-ren - Phan Bội Châu (xin chẳng dám nêu tên nhân chứng này) lại quả quyết rằng Phan Bội Châu đã nhổ vào mặt Va-ren”.
• Lời bình 2: “cái đó thì cũng có thể".

5. Bố cục

II. Tìm hiểu chi tiết

1. Nhân vật

a. Va-ren

- Tính cách:

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật:

+ Phát huy sức mạnh của tưởng tượng, hư cấu cho thấy người kể chuyện đã đoán biết hết "những trò lố chính thức" mà một Toàn quyền như Va-ren sắp diễn. Chú ý các từ ngữ: "lượng trước", "sẽ", "theo dõi bằng đôi cánh của trí tưởng tượng" trong các câu văn: "Đến Sài Gòn thì ông Va-ren, có gì mà không lượng trước được,..."; "Từ Sài Gòn ra Hà Nội, ông Va-ren sẽ dừng lại Huế. Triều đình An Nam, do Hoàng đế hay hình bóng Hoàng đế dẫn đầu sẽ tất tưởi đi nghênh tiếp [...]"; "Nhưng chúng ta hãy theo dõi, theo dõi bằng đôi cánh của trí tưởng tượng, những trò lố chính thức của ông Va-ren".

+ Sử dụng lối kể chuyện song hành: Song hành và tương phản với chuyến đi dài dòng, lời hứa mị dân của Va-ren là sự thật được lặp lại ba lần: “Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù".

+ Sử dụng kết cấu và thủ pháp đối lập khi miêu tả hành động, ngôn ngữ:

+ Sử dụng thủ pháp che giấu và đưa ra nhiều đoạn kết gợi trí tò mỏ, suy đoán, khích lệ trí tưởng tượng ở người đọc.

b. Sự tương phản giữa Va-ren và Phan Bội Châu

=> Nhận xét: Như vậy, thông qua sự đối sánh giữa hai nhân vật chính trong văn bản, tác giả đã làm nổi bật được chân dung của một tên quan Toàn quyền Đông Dương với đủ sự trào phúng, châm biếm được thể hiện qua hành động, ngôn ngữ của hắn; đồng thời khắc họa thành công chân dung của một người chí sĩ yêu nước, dù bị gông cùm xiềng xích nhưng tinh thần vẫn rắn giỏi, kiên cường, không chịu thỏa hiệp trước cường quyền, trước những lời nói hoa mĩ của Va-ren.