I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sáng tác của "Nhật kí trong tù":
Ngày 28 tháng 1 năm 1941, Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng giải phóng dân tộc sau ba mươi năm hoạt động ở nước ngoài. Đến ngày 13 tháng 8 năm 1942, với bí danh Hồ Chí Minh, Người lên đường sang Trung Quốc trong vai trò đại diện cho Việt Nam Độc lập Đồng minh Hội để tìm kiếm sự giúp đỡ từ các lực lượng quốc tế. Sau gần nửa tháng vượt đường rừng núi, vào ngày 27 tháng 8 năm 1942, khi đặt chân tới xã Túc Vinh, một thị trấn thuộc huyện Đức Bảo, tỉnh Quảng Tây, Người bị lực lượng địa phương Trung Quốc bắt giữ do bị nghi ngờ là "Hán gian". Hồ Chí Minh bị chính quyền Tưởng Giới Thạch giam cầm trong hơn một năm, liên tục chuyển qua gần 18 nhà tù thuộc 13 huyện khác nhau, sống trong điều kiện khắc nghiệt và đầy khổ cực. Trong thời gian bị giam giữ, Người đã sáng tác thơ để ghi chép lại cuộc sống tù đày, thể hiện nghị lực kiên cường và niềm tin vào lý tưởng cách mạng. Tập nhật ký bằng thơ kết thúc khi Người được trả tự do vào ngày 10 tháng 9 năm 1943.
b. Xuất xứ của "Lai Tân" và "Ngắm trăng":
− Hai bài thơ Ngắm trăng và Lai Tân được trích từ tập Nhật kí trong tù.
II. Tìm hiểu chi tiết
1. Bài thơ Ngắm trăng
a. Đặc điểm thể thơ:
b. Hoàn cảnh sáng tác:
− Người viết bài thơ khi bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam. Hoàn cảnh ngắm trăng trong chốn lao tù cho thấy người viết vừa có nghị lực, ý chí mạnh mẽ, vừa có tâm hồn lãng mạn, yêu thiên nhiên say đắm. Đây cũng chính là "chất thép" gián tiếp trong thơ Hồ Chí Minh mà Hoài Thanh đã từng nhận xét.
c. Đối chiếu phần Phiên âm với phần Dịch nghĩa và Dịch thơ:
− Các yếu tố Hán Việt được dẫn ra trong phần Phiên âm là: ngục (tù ngục), trung (trong), vô (không), tửu (rượu), hoa (bông hoa), nhân (người), hướng (hướng tới), song (cửa sổ), tiền (phía trước), khán (nhìn), minh (sáng), nguyệt (trăng), thi (thơ), gia (nhà).
− Đối chiếu với phần Dịch nghĩa và Dịch thơ có thể thấy: Nhìn chung, phần Dịch nghĩa và Dịch thơ đã khá sát với nguyên tác (phần Phiên âm). Duy chỉ có dòng thơ thứ hai phần Dịch thơ là chưa thể hiện được sự phân vân, băn khoăn của tâm hồn thi nhân trước cảnh đẹp ấy.
d. Mạch cảm xúc và kết cấu bài thơ:
Mạch cảm xúc của bài thơ được triển khai theo bố cục của bài thơ:
− Hai dòng đầu: Hai dòng thơ đầu nêu lên bối cảnh ngắm trăng và tâm trạng băn khoăn, phân vân, khó xử của người viết:
+ Bối cảnh ngắm trăng: Thi nhân bị nhốt trong ngục tù.
+ Lí do khiến thi nhân băn khoăn, phân vân, khó xử:
=> Tâm trạng ấy cho thấy thi nhân là người rất yêu, tôn trọng và quý mến vầng trăng; đồng thời, đó cũng là người có một tâm hồn lãng mạn, tinh tế; đậm chất thi sĩ,...
− Hai câu sau:
+ Hai dòng thơ cuối bài thơ thể hiện vẻ đẹp ung dung, tự tại của chủ thể trữ tình: Quên đi cảnh ngục tù, vượt lên trên hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn để ngắm trăng, để giao hòa với thiên nhiên; hơn nữa, thi nhân còn tưởng tượng trăng dường như cúng có hồn, cũng biết nhòm qua khe cửa, say sưa ngắm nhà thơ qua khe cửa nhà tù.
+ Trong tâm hồn nhà thơ, trăng và người dường như đã thành đôi tri kỉ, cùng hướng về nhau, cùng sau sưa mà ngắm nhìn nhau bất chấp ngoại cảnh bị giam cầm, cản trở,...
=> Tình yêu thiên nhiên của thi nhân vượt thoát ra khỏi không gian vây hãm của nhà tù. Bởi cánh cửa ngục tù ấy, chỉ giam được thể xác, chứ không thể giam giữ nổi tinh thần, tâm hồn yêu thiên nhiên say đắm của thi nhân. Và chính tình yêu thiên nhiên sâu sắc ấy đã giúp cho thi nhân thực hiện thành công một cuộc vượt ngục tinh thần.
e. Nhận xét:
− Bài thơ Ngắm trăng đã thể hiện rất rõ đặc điểm phong cách nghệ thuật của Chủ tịch Hồ Chí Minh:
+ Hình thức:
+ Nội dung:
