I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả Hồ Chí Minh: (Xem lại tiểu sử chủ tịch Hồ Chí Minh/SGK tr58)
2. Tác phẩm Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng):
- Hoàn cảnh sáng tác: Là một trong những bài thơ được viết bằng chữ Hán, được sáng tác tại chiến khu Việt Bắc trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954) của nhà thơ Hồ Chí Minh.
- Thể loại:
- Bố cục:
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Cảnh đêm nguyên tiêu ở hai câu thơ đầu:
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,
Xuân giang, xuân thủy tiếp xuân thiên.
- Hình ảnh:
- Biện pháp tu từ:
- Bài thơ được viết theo vần bằng (viên - thiên), nhịp chẵn trước, lẻ sau: 4/3 hoặc 2/2/3.
=> Qua các từ ngữ giàu hình ảnh, giàu sức gợi; kết hợp với các biện pháp tu từ làm tăng khả năng diễn đạt, cảnh đêm nguyên tiêu hiện lên vừa khoáng đạt, vừa lãng mạn, hữu tình.
2. Cảnh đêm nguyên tiêu ở hai câu thơ cuối:
- Đều miêu tả cảnh đêm trăng rằm tháng Giêng nhưng cảnh đêm trăng ở hai khổ thơ đầu có sự khác biệt so với hai khổ thơ cuối.
- Cả hai phần của bức tranh tuy hai mà một, đều cho thấy tâm hồn nghệ sĩ trong sáng, lạc quan với phong thái ung ding, đĩnh đạc của chủ thể trữ tình.
- Cũng như trong Cảnh khuya hay một số bài thơ kháng chiến khác, tình yêu thiên nhiên trong thơ Hồ Chí Minh luôn gắn liền với công việc kháng chiến và nỗi lo việc nước:
+ Yên ba thâm xứ đàm quân sự là câu thơ tạo yếu tố bất ngờ: Việc quân sự lại được bàn bạc ở một nơi thơ mộng khác thường như nơi mà các bậc tao nhân mặc khách bàn chuyện thi ca: "giữa thăm thẳm khơi sóng...". Đây là sự hòa nhập giữa chiến khi chống Pháp và
"động tiên". Điều này vừa thể hiện tình yêu thiên nhiên, vừa thể hiện niềm vui kháng chiến.
+ Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền
Hình ảnh con thuyền tràn ngập ánh trăng , trăng chất đầy con thuyền khiến ánh trăng trở nên cụ thể, hữu hình, có cảm giác có thể sờ chạm vào được. Thuyền "chở" đầy ánh trăng, cũng có nghĩa là chở đầy sắc xuân, niềm vui, chất thơ...
=> Hình ảnh con thuyền chở trăng gắn với công việc và niềm vui kháng chiến; đồng thời thể hiện tâm thế của nhân vật trữ tình - tuy kháng chiến đầy khó khăn, gian khổ nhưng tâm hồn vẫn luôn lạc quan, tràn đầy hi vọng.
3. Sự kết hợp giữa hai tính chất cổ điển và tính hiện đại trong thơ:
Tác phẩm Nguyên tiêu của tác giả Hồ Chí Minh có sự kết hợp phong vị cổ điển và tính hiện đại:
- Phong vị cổ điển của bài thơ thể hiện qua nhiều yếu tố nội dung và hình thứ như: đề tài và tình cảm thiên nhiên (ngắm trăng, vãn cảnh), thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt mang đậm màu sắc cổ điển, cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh: "rằm xuân", "trăng", "sông xuân", "nước xuân", "trời xuân", "thuyển chở trăng",...
- Tính hiện đại của bài thơ thể hiện ở không khí chiến khu, sức sống chan hòa, lạc quan, đầm ấm từ cảnh vật và nhất là công việc lãnh đạo kháng chiến "bàn việc quân", cái nhìn tươi tắn, lạc quan mới mẻ về cảnh vật, con thuyền kháng chiến,...
4. Tâm hồn, phong thái của nhà thơ:
- Hòa hợp giữa nét cổ kính và hiện đại.
- Phong thái ung dung, thanh tao; tâm hồn khoáng đạt, lãng mạn, tinh tế tao của thi nhân.
- Tinh thần lạc quan, tràn đầy sức sống.
- Cốt cách của một vị lãnh tụ cách mạng; một con người hành động, luộn làm chủ các tình huống cụ thể của công việc kháng chiến.
III. TỔNG KẾT
1. Nội dung:
Bài thơ Nguyên tiêu thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên mùa xuân và tâm hồn lạc quan của Bác Hồ. Tác phẩm vừa có giá trị nghệ thuật, vừa chứa đựng tư tưởng lớn về sự hài hòa giữa con người với thiên nhiên, giữa thơ ca với cách mạng. Đây là một bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Hồ Chí Minh giản dị nhưng sâu sắc, hòa quyện giữa chất chiến sĩ và chất nghệ sĩ.
2. Nghệ thuật:
- Thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt cô đọng, hàm súc.
- Ngôn từ trang nhã, hình ảnh giàu sức gợi.
- Tổng hòa giữa phong vị cổ điển với chất hiện đại.
