Lý thuyết Bài 9. Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ (cuối thế kỉ XIV, đầu thế kỉ XV) SVIP

I. BỐI CẢNH LỊCH SỬ

1. Bối cảnh lịch sử

a. Chính trị:

- Trong nước: Từ năm 1358, sau khi Thượng hoàng Trần Minh Tông qua đời, nhà Trần rơi vào khủng hoảng:

+ Vua Trần Dụ Tông ham mê ăn chơi.

+ Triều chính suy yếu, bị gian thần lũng đoạn.

+ Quý tộc Trần biến chất, thiếu kỉ cương.

Hình 1. Triều đình suy yếu - Vua quan bỏ bê việc nước (Tranh minh họa)

- Với các nước láng giềng:

+ Phía Nam: Chiêm Thành liên tục tấn công.

+ Phía Bắc: Quan hệ với nhà Minh xấu đi do yêu sách cống nạp.

b. Kinh tế - xã hội:

- Thiên tai (hạn hán, lụt, vỡ đê,…) diễn ra thường xuyên. => Tình trạng mất mùa, đói kém.

- Tình trạng gian dối về ruộng đất, dân đinh lan rộng.

- Quý tộc, quan lại tìm cách chiếm ruộng đất công.

- Nông dân, nô tì khởi nghĩa nổi lên ở nhiều nơi (Ngô Bệ, Phạm Sư Ôn,…).

Hình 2. Nông nghiệp đói kém - Đời sống nhân dân cực khổ (Tranh minh họa)

=> Trong bối cảnh khủng hoảng toàn diện, Hồ Quý Ly từng bước nắm quyền và tiến hành cải cách sâu rộng để cứu vãn tình hình.

II. NỘI DUNG CẢI CÁCH

1. Chính trị

a. Tổ chức bộ máy chính quyền, luật pháp:

- Đổi tên đơn vị hành chính, thành lập nhiều cơ quan, chức quan mới, bãi bỏ nhiều cơ quan, chức quan cũ.

- Kiểm soát quan lại chặt chẽ, mở khoa thi tuyển chọn.

- Cải cách nghi lễ triều đình và y phục.

b. Quân đội - quốc phòng:

- Tuyển chọn tướng giỏi thông qua võ nghệ.

- Ưu tiên người khỏe mạnh bổ sung vào quân ngũ, thải hồi những người già yếu.

- Tăng cường các cuộc tuyển chọn quân, bổ sung lực lượng quân đội ở địa phương.

- Binh chế được xây dựng lại theo hướng quy củ và chặt chẽ hơn, do triều đình toàn quyền chỉ huy,

- Xây dựng hệ thống phòng thủ quy mô, cải tiến vũ khí.

Hình 3. Súng thần cơ do Hồ Nguyên Trừng phát minh

2. Kinh tế - xã hội

- Năm 1396: Phát hành tiền giấy "Thông bảo hội sao".

Hình 4. Tiền "Thông bảo hội sao" do một nhà sưu tầm vẽ lại

- Năm 1397: Quy định mức sở hữu tối đa về ruộng đất của tư nhân.

- Năm 1398: Lập sổ ruộng trên phạm vi cả nước, loại bỏ tình trạng gian dối về ruộng đất.

- Năm 1401: Đưa ra chính sách hạn chế gia nô, tiến hành kiểm soát hộ tịch của người dân cả nước.

- Ngoài ra, Hồ Quý Ly còn thi hành một số chính sách khác:

+ Đặt chức Thị giám để quản lý chợ.

+ Thống nhất đơn vị đo lường.

+ Khai hoang, di dân, cấp ruộng đất cho dân nghèo.

+ Mở rộng giao thông thủy bộ.

+ Lập kho “Thường bình” để ổn định giá lúa gạo.

3. Văn hóa

a. Tư tưởng:

- Đề cao Nho giáo (có chọn lọc).

=> Đưa Nho giáo thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo.

Hình 5. Đưa Nho giáo trở thành hệ tư tưởng chính (Một lớp học Nho giáo)

b. Tôn giáo:

- Hạn chế Phật Giáo:

+ Bắt các nhà sư chưa đến 50 tuổi hoàn tục.

+ Các nhà sư trên 50 tuổi phải thi sát hạch để được công nhận.

c. Chữ viết:

- Khuyến khích dùng chữ Nôm.

- Biên soạn cách sách chữ Nôm về Kinh Thi.

Hình 6. Chữ Nôm khắc trên Thành nhà Hồ

d. Giáo dục:

- Mở rộng trường học.

- Đặt chức học quan ở các địa phương.

- Tiến hành cấp ruộng đất cho trường.

e. Khoa cử:

- Sửa đổi nội dung các khoa thi.

- Bổ sung hình thức thi.

- Tổ chức thi Hương và thi Hội định kì.

Hình 7. Tổ chức các kì thi tuyển chọn nhân tài (Tranh minh họa)

III. KẾT QUẢ, Ý NGHĨA

1. Kết quả

a. Chính trị:

- Xây dựng bước đầu mô hình quân chủ chuyên chế tập quyền.

- Củng cố quốc phòng.

- Tăng cường vai trò nhà nước.

b. Kinh tế:

- Giảm sở hữu tư nhân lớn, tăng nguồn thu nhà nước.

- Giải phóng một phần nô tì, hỗ trợ người nghèo.

c. Văn hóa:

- Nho giáo trở thành hệ tư tưởng chủ đạo.

- Phật giáo và Đạo giáo suy giảm.

- Giáo dục - khoa cử phát triển theo hướng chuyên nghiệp, chính quy.

2. Ý nghĩa lịch sử

- Đánh dấu nỗ lực đổi mới nhằm chấn hưng đất nước.

- Thể hiện tinh thần dân tộc và ý thức tự cường.

- Để lại nhiều bài học về cải cách, quản lý và trị quốc trong bối cảnh khủng hoảng.

Hình 8. Thành nhà Hồ ngày nay (Thanh Hóa)