Lý thuyết Bài 5. Cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn SVIP

I. SỰ RA ĐỜI CỦA VƯƠNG TRIỀU MẠC

- Đầu thế kỉ XVI, triều đình nhà Lê suy yếu và rơi vào khủng hoảng:

+ Các phe phái phong kiến tranh giành quyền lực gay gắt.

+ Khởi nghĩa nông dân nổi lên ở nhiều nơi, làm rối loạn xã hội.

=> Lợi dụng bối cảnh đó, Mạc Đăng Dung (một võ quan trong triều) đã lợi dụng tình hình để tiêu diệt đối thủ, nắm trọn quyền lực.

- Năm 1527, Mạc Đăng Dung ép vua Lê nhường ngôi, chính thức thành lập triều Mạc.

- Sau khi lên ngôi, ông ban hành nhiều chính sách về chính trị, kinh tế và xã hội với mục đích ổn định đất nước.

Hình 1. Vua Mạc Đăng Dung (chùa Thiên Phúc - Hải Phòng)

II. XUNG ĐỘT NAM - BẮC TRIỀU

1. Nguyên nhân

- Sau khi triều Mạc được lập, nhiều quan lại trung thành với nhà Lê phản đối và tìm cách phục hồi vương triều cũ.

- Năm 1533, Nguyễn Kim (võ quan cũ của nhà Lê) đã đưa con trai vua Lê Chiêu Tông lên ngôi (vua Lê Trang Tông) tại Thanh Hóa, lập lại triều Lê. Sử sách gọi đây là Nam triều, nhằm phân biệt với Bắc triều (triều Mạc ở phía Bắc).

=> Từ đây, hai triều đại đối đầu nhau trong một cuộc nội chiến kéo dài suốt 60 năm (1533 - 1592). Kết quả là quân Nam triều chiếm được Thăng Long, nhà Mạc rút về Cao Bằng, chấm dứt thời kì Nam - Bắc triều.

Hình 2, Ảnh minh họa vua Lê Tranh Tông lên ngôi

2. Hệ quả

- Đất nước bị chia cắt và trở thành chiến trường lâu dài.

- Nông nghiệp, thủ công nghiệp suy thoái; buôn bán giữa các vùng bị đình trệ.

- Đời sống nhân dân khổ cực vì nạn đói, bắt lính, đi phu, nhiều gia đình ly tán.

III. XUNG ĐỘT GIỮA HỌ TRỊNH VÀ HỌ NGUYỄN

1. Nguyên nhân bùng nổ

- Năm 1545, Nguyễn Kim mất, Trịnh Kiểm (con rể) nắm giữ binh quyền.

=> Mâu thuẫn giữa họ Trịnh và họ Nguyễn dần xuất hiện.

Hình 3. Minh Khang Thái Vương Trịnh Kiểm

- Nguyễn Hoàng, con trai Nguyễn Kim, xin vào trấn thủ Thuận Hóa để tránh họ Trịnh, đồng thời củng cố lực lượng riêng.

- Sau khi Nguyễn Hoàng mất, con ông là Nguyễn Phúc Nguyên tiếp tục cầm quyền và dần dần cắt đứt quan hệ với họ Trịnh.

- Năm 1627, xung đột giữa hai thế lực chính thức nổ ra.

2. Hệ quả

- Cuộc chiến kéo dài gần 50 năm (1627 - 1672) với 7 lần giao tranh ác liệt, đặc biệt tại khu vực Quảng Bình - Hà Tĩnh ngày nay.

- Sau nhiều lần giao tranh, sông Gianh được chọn làm ranh giới chia đôi đất nước:

+ Đàng Ngoài: Từ sông Gianh ra Bắc - do chúa Trịnh kiểm soát, vua Lê vẫn tồn tại nhưng chỉ mang tính hình thức ("vua Lê - chúa Trịnh").

+ Đàng Trong: Từ sông Gianh trở vào Nam - do chúa Nguyễn cầm quyền.

Hình 4. Bản đồ địa phận Đàng Trong và Đàng Ngoài

- Chiến tranh gây ra hậu quả nặng nề:

+ Nhân dân khốn khổ vì chiến tranh, nhiều vùng bị tàn phá.

+ Đất nước bị chia cắt, trì trệ sự phát triển của quốc gia.