Luyện tập SVIP

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

Anh đội viên⁽¹⁾ thức dậy

Thấy trời khuya lắm rồi

Mà sao Bác vẫn ngồi

Đêm nay Bác không ngủ

Lặng yên bên bếp lửa

Vẻ mặt Bác trầm ngâm⁽²⁾

Ngoài trời mưa lâm thâm⁽³⁾

Mái lều tranh xơ xác

Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người Cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

Rồi Bác đi dém chăn⁽⁴⁾

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột⁽⁵⁾

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Anh đội viên mơ màng⁽⁶⁾

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng⁽⁷⁾

Ấm hơn ngọn lửa hồng

Thổn thức⁽⁸⁾ cả nỗi lòng

Thầm thì anh hỏi nhỏ:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Vâng lời anh nhắm mắt

Nhưng bụng vẫn bồn chồn⁽⁹⁾

Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn⁽¹⁰⁾

Vì Bác vẫn thức hoài

Chiến dịch⁽¹¹⁾ hãy còn dài

Rừng lắm dốc, lắm ụ

Đêm nay Bác không ngủ

Lấy sức đâu mà đi

... Lần thứ ba thức dậy

Anh hốt hoảng giật mình:

Bác vẫn ngồi đinh ninh(12)

Chòm râu im phăng phắc

Anh đội viên nằng nặc⁽¹³⁾

- Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi

Bác ơi! Mời Bác ngủ!

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc

Bác thức thì mặc Bác

Bác ngủ không an lòng

Bác thương đoàn dân công⁽¹⁴⁾

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn

Trời thì mưa lâm thâm

Làm sao cho khỏi ướt!

Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau

Anh đội viên nhìn Bác

Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác

Đêm nay Bác ngồi đó

Đêm nay Bác không ngủ

Vì một lẽ thường tình

Bác là Hồ Chí Minh.

1951

(Minh Huệ^(*), in trong Thơ Việt Nam (1945 - 1975),

NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1976)

Chú thích

(*) Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Thái, sinh năm 1927, quê ở tỉnh Nghệ An, làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện có thực: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.

(1) Đội viên: ở đây là chiến sĩ quân đội (phân biệt với cán bộ chỉ huy), cách gọi thường dùng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(2) Trầm ngâm: có dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó.

(3) Mưa lâm thâm: mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài; cũng gọi là mưa lâm râm.

(4) Dém chăn: giắt mép chăn xuống phía dưới thân người để giữ hơi ấm.

(5) Giật thột (tiếng địa phương): giật mình.

(6) Mơ màng: trạng thái chập chờn, nửa thức, nửa ngủ.

(7) Cao lồng lộng: cao tới mức cảm thấy như vô cùng vô tận (lồng lộng còn có nghĩa khác: (gió thổi) rất mạnh ở nơi trống trải).

(8) Thổn thức: có hai nghĩa: a) khóc thành những tiếng ngắt quãng như cố nén mà không được; b) trạng thái có những tình cảm xao xuyến, không kìm nén được; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(9) Bồn chồn: trạng thái tình cảm nôn nao, thấp thỏm.

(10) Bề bộn: nhiều và lộn xộn; ở đây chỉ tâm trạng có nhiều điều lo lắng không yên.

(11) Chiến dịch: toàn bộ các cuộc chiến đấu trên chiến trường trong một thời gian, được tổ chức theo một kế hoạch và mục đích nhất định; ở đây là chiến dịch Cao - Lạng năm 1950.

(12) Đinh ninh: có hai nghĩa: a) tin chắc vào điều gì đó; b) trước sau vẫn thế, không thay đổi; ở đây dùng theo nghĩa thứ hai.

(13) Nằng nặc: (đòi xin) một mực cho kì được.

(14) Dân công: người dân được huy động đi làm nghĩa vụ lao động công ích; ở đây là đi phục vụ mặt trận.