Lý thuyết Bài 3. Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết ra đời và sự phát triển của chủ nghĩa xã hội sau chiến tranh thế giới thứ 2 (P2) SVIP

2. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội sau Chiến tranh thế giới thứ hai

a. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu

- Sau chiến thắng của Hồng quân Liên Xô trong cuộc chiến chống chủ nghĩa phát xít ở châu Âu, các nước Đông Âu đã nổi dậy giành chính quyền và thành lập các nhà nước dân chủ nhân dân (Ba Lan, Ru-ma-ni, Hung-ga-ri, Tiệp Khắc, Nam Tư, An-ba-ni, Bun-ga-ri, Đức).

Hình 1. Lá cờ Chiến thắng của Hồng quân được phất trên nóc trụ sở Quốc hội Đức Quốc xã vào năm 1945

- Những thành tựu của Liên Xô trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội sau chiến tranh là động lực lớn cho các nước Đông Âu. Quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu trải qua hai giai đoạn chính:

* Giai đoạn từ 1945 - 1949: Sau khi giành chính quyền, các nước Đông Âu đã thực hiện những nhiệm vụ quan trọng như: cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa các doanh nghiệp lớn, và thực hiện các quyền tự do dân chủ.

* Giai đoạn từ 1949 - giữa những năm 70: Giai đoạn các nước Đông Âu phát triển mạnh mẽ dưới sự giúp đỡ của Liên Xô. Các nước này tiến hành công nghiệp hóa, điện khí hóa toàn quốc, phát triển nông nghiệp, và dần chuyển mình từ những quốc gia nghèo trở thành các quốc gia có nền công nghiệp và nông nghiệp phát triển.

Hình 2. Nhà máy thép công nghiệp thời cộng sản ở Ba Lan

b. Sự mở rộng của chủ nghĩa xã hội ở châu Á và khu vực Mỹ La-tinh

* Sự mở rộng của chủ nghĩa xã hội ở châu Á:

- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á trở nên mạnh mẽ. Năm 1949, Trung Quốc thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và bắt đầu con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Hình 3. Chủ tịch Mao Trạch Đông tuyên bố thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 1949

- Việt Nam cũng lựa chọn con đường xã hội chủ nghĩa sau khi miền Bắc được giải phóng vào năm 1954. Sau khi thống nhất đất nước (1976), Việt Nam tiếp tục xây dựng chủ nghĩa xã hội trên cả nước.

- Năm 1975, sau khi hoàn thành cách mạng giải phóng đất nước, Lào thành lập Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và bắt đầu con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội.

* Sự mở rộng chủ nghĩa xã hội ở khu vực Mĩ La-tinh:

- Năm 1959, cách mạng Cu-ba thành công, nước Cộng hòa Cu-ba ra đời. Nhà nước tiến hành các cuộc cải cách dân chủ trên mọi mặt. Dù gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là cấm vận từ Mĩ, Cu-ba vẫn kiên trì xây dựng một xã hội xã hội chủ nghĩa.

- Cu-ba đạt được nhiều thành tựu trong việc phát triển nền công nghiệp, nông nghiệp đa dạng, và nâng cao chất lượng giáo dục, y tế, và văn hóa.

=> Chủ nghĩa xã hội từ phạm vi một nước đã lớn mạnh trở thành một hệ thống trên thế giới.

Hình 4. Chủ tịch Phi-đen Ca-xtơ-rô sau thắng lợi của cách mạng Cuba (1 - 1 - 1959)

c. Nguyên nhân khủng hoảng và sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô

* Ở Đông Âu

- Từ nửa sau những năm 1970, nền kinh tế của các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu bắt đầu tăng trưởng chậm lại.

- Đến những năm 1980, các nước này rơi vào tình trạng khủng hoảng kinh tế và xã hội nghiêm trọng.

- Vào cuối những năm 1980, chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu đã sụp đổ. Đặc biệt, sau khi "Bức tường Béc-lin" sụp đổ vào năm 1989, Đức thống nhất và Cộng hòa Dân chủ Đức gia nhập vào Cộng hòa Liên bang Đức vào năm 1990.

Hình 5. Sự kiện "Bức tường Béc-lin" bị phá bỏ

* Ở Liên Xô

- Công cuộc cải tổ đất nước không thành công đã dẫn đến tình trạng khủng hoảng và bất ổn trong xã hội.

- Đến tháng 12 - 1991, Liên Xô chính thức tan rã, chấm dứt chế độ xã hội chủ nghĩa sau 74 năm tồn tại.

* Nguyên nhân dẫn đến sự khủng hoảng và sụp đổ

- Đường lối lãnh đạo mang tính chủ quan, duy ý chí: Áp dụng mô hình kinh tế cứng nhắc và thiếu linh hoạt dẫn đến tình trạng quan liêu và bao cấp. Thiếu đổi mới trong cơ chế quản lý kinh tế khiến nền kinh tế trì trệ.

- Sự trì trệ trong việc ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ: Các thành tựu của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ không được áp dụng kịp thời trong sản xuất, dẫn đến sự giảm sút năng suất lao động và suy giảm kinh tế.

- Cải cách sai lầm về đường lối, cách thức tiến hành: Việc xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản khiến tình hình thêm phức tạp, dẫn đến sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô

- Tác động từ bên ngoài: Các thế lực thù địch trong và ngoài nước gây sức ép lớn, làm gia tăng sự bất ổn và dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô.

Hình 6. Goóc-ba-chốp (lãnh đạo cuối cùng của Liên Xô) với đường lối cải tổ chưa phù hợp với tình hình đất nước.