I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả Vũ Trọng Phụng
- Vũ Trọng Phụng (1912 - 1939): Nhà văn, nhà báo, quê ở làng Hảo, huyện Mĩ Hào, tỉnh Hưng Yên, sống ở Hà Nội từ nhỏ; là một trong những đại diện xuất sắc nhất của trào lưu hiện thực trong văn học Việt Nam nửa đẩu thế kỉ XX.
- Các tác phẩm của Vũ Trọng Phụng bao gồm truyện ngắn, kịch, tiểu thuyết và phóng sự, luôn đề cập đến những vấn để nóng bỏng, nhức nhối của xã hội đương thời, với cái nhìn bao quát sâu rộng và giọng văn sắc sảo, có phần đắng cay, chua chát: phóng sự Kĩ nghệ lấy Tây (1934), Cơm thầy cơm cô (1936), Lục xì (1937); tiểu thuyết Số đỏ (1936), Giông tố (1936),...
2. Tác phẩm Số đỏ
- Số đỏ là một trong những tiểu thuyết xuất sắc trong nền văn học Việt Nam nửa đầu thế kỉ XX. Tác phẩm gồm 20 chương, kể về hành trình gia nhập xã hội thượng lưu Hà Nội vào đầu thế kỷ XX của nhân vật chính Xuân Tóc Đỏ. Xuất thân là một đứa trẻ mồ côi, thất học, lang thang lề đường xó chợ với mái tóc đỏ hoe, Xuân trải qua nhiều nghề để kiếm sống: bán báo, bán phá-xa (tức đậu phộng rang), rao bán thuốc lậu, nhặt bóng ở sân quân vợt,… và bị đuổi việc vì một hành động vô giáo dục. Tuy nhiên nhờ đó, hắn được bà Phó Đoan - một me Tây dâm đãng -chú ý và bảo lãnh cho thoát khỏi việc tù tội, sau đó giới thiệu đến làm việc cho hiệu may Âu hóa của vợ chồng Văn Minh. Từ đó, bằng sự tinh ranh, lọc lõi, Xuân dần gia nhập vào giới thượng lưu, mang danh xưng "sinh viên trường thuốc" (tức trường y), "giáo sư quần vợt". Nhờ vô tình gây ra cái chết của cụ cố, ông nội của Văn Minh, giúp con cháu của cụ nhanh chóng được hưởng trọn gia tài nên Xuân được cả gia đình Văn Minh biết ơn và dự định gả cô Tuyết - em út của Văn Minh - cho hắn. Tham gia giải quần vợt nhân dịp vua Xiêm sang Bắc Kỳ, Xuân dùng thủ đoạn loại bỏ các đối thủ mạnh nhất để trở thành người duy nhất đấu với quán quân của Xiêm. Xuân được lệnh thua nhưng nhân đó hắn đã diễn thuyết để biến trận thua của mình thành sự hi sinh vì nghĩa lớn. Kết truyện, Xuân được tung hô là "anh hùng cứu quốc", được nhận Huân chương Bắc đẩu bội tinh, được mời tham gia các hội nhóm cải cách xã hội và hứa hôn với cô Tuyết.
3. Văn bản Hai quan niệm về gia đình và xã hội
- Xuất xứ: Chương V trong tiểu thuyết Số đỏ, kể về ngày đầu tiên Xuân đến làm việc cho tiệm may Âu hóa.
- Phương thức biểu đạt chính:
- Bố cục:
+ Phần 1 (Từ đầu đến Ngây thơ!): Ông bà chủ tiệm may Âu hoá và ông Typn dặn dò Xuân Tóc Đỏ về những công việc ở tiệm may như một cách "giúp sức xã hội trong cuộc Âu hoá".
+ Phần 2 (Từ Giữa lúc ấy có một thiếu phụ… đến hết): Cuộc gặp gỡ giữa Xuân Tóc Đỏ với vợ ông Typn, thái độ đầy mâu thuẫn của ông Typn.
II. Đọc hiểu văn bản
1. Đặc điểm của nhân vật được thể hiện qua ngôn ngữ và hành động
a. Nhân vật Xuân Tóc Đỏ
- Xuân đã từng làm các công việc như bán báo dạo, bán thuốc lậu, nhặt bóng ở sân quần vợt,...
=> Xuân có lợi thế là tinh ranh, quan sát giỏi, khéo nói, khéo nịnh nọt, phản ứng nhanh nhạy. Đây là những đặc tính nhân vật thu nhận được từ đời sống lang thang trên lề đường.
- Cách Xuân chiếm được lòng tin của vợ ông Typn và ông bà Văn Minh:
+ Xuân chiếm được lòng tin của vợ ông Typn nhờ tinh ranh, nhanh chóng học được từ ông bà Văn Minh và ông Typn cách tự tô vẽ cho bản thân những giá trị mình không có (giấu cái chổi lông gà sau lưng, nghiêm trang: Tôi?... Là... là... một người dự phần trong việc Âu hóa); quan sát giỏi (Xuân Tóc Đỏ nhìn qua cái áo dài giản dị, cổ áo không thuộc mốt lá sen cũng như không thuộc mốt bánh bẻ, cái quần trắng giản dị, kín đáo, đôi giầy nhung đen không cầu kì mấy, thì chỉ thấy nó có vẻ đứng đắn thôi); phản ứng nhanh nhạy, nắm bắt tâm lí không hài lòng về chồng của bà Typn để bán hàng (Bà là vợ ông Típ-phờ-nờ mà ăn vận thế, e còn là hủ lậu đấy. ... thế là một sự trở ngại trên đường tiến hóa! Mà muốn phản đối lại việc ấy, bà chỉ còn có một cách là chiếu cố đến bản hiệu mà may ngay một bộ quần áo gọi là Nữ quyền!); khéo nói và khéo nịnh nọt (tôi xin che chở phái đẹp trong cuộc Âu hóa...).
+ Công việc ở tiệm may dạy cho Xuân về những giá trị ảo, loè loẹt nhưng rỗng tuếch của xã hội thượng lưu Hà Nội thời thuộc địa và sự mánh khoé, giả dối, hai mặt của xã hội đó. Điều này thể hiện cả ở vợ chồng Văn Minh, ông Typn và ông nhà báo.
+ Trong đoạn trích, có thể thấy Xuân đã học rất nhanh những cái tên loè loẹt (Ngây thơ, Chinh phục,...) của những bộ trang phục vốn dĩ chỉ là lố lăng, hở hang; những mánh khoé bán hàng bằng cách lên mặt ban ơn cho khách hàng và xã hội (chỉ bảo cho khách có một cái gu, cải cách xã hội, có trách nhiệm quốc dân văn minh hay là dã man,...). Đồng thời, Xuân cũng hiểu rất nhanh cái gọi là giá trị "văn minh", đó chỉ là cái vỏ giả dối che đậy sự ích kỉ, bảo thủ bên trong.
=> Xuân đã sử dụng mánh khóe và giả dối của giai cấp thượng lưu để lừa gạt chính họ, trở thành "anh hùng cứu quốc".
b. Nhân vật ông Typn
Ứng xử của ông Typn | Lời nói | Hành động |
Với Xuân | - ... anh phải biết tên các đồ hàng, các mốt y phục, để cho khách vào hàng thì có thể chỉ bảo cho khách một cái gu! - Mỗi khi có một người bằng lòng may một bộ y phục tân thời, thế là nước nhà lại có thêm một người tiến bộ. - Lạm quyền! Đấy là công việc của tay-ơ, là của tôi! Là của một mình tôi! | - Trợn mắt, so vai, trỏ mặt Xuân. - Lôi đến trước một chiếc ma-nơ-canh. |
Với bà Typn | - Câm đi! Thối chưa? - Khi người ta nói phụ nữ... là nói vợ con chị em người khác, chứ không phải vợ con chị em của ta! - Đàn bà cứ nhốt trong buồng. | - Lôi lấy tay vợ ông, kéo xềnh xệch ra cửa, hầm hầm gắt mắng. |
c. Nhân vật vợ chồng Văn Minh
- Hành động: Giao việc cho Xuân nhưng không cho Xuân ăn cơm trưa.
- Lời nói: Trước khi có thể giúp chúng tôi về thể thao, anh hãy cố sức giúp xã hội trong cuộc Âu hóa. Anh phải nhớ kĩ rằng hôm nay trở đi thì anh đã dự một phần vào cuộc cải cách xã hội rồi. Từ đây mà đi xã hội văn minh hay dã man là trách nhiệm ở anh!; Thế nghĩa là lúc nào rồi thì cầm cái chổi này... mà phải phủi bụi những súc lụa, những quần áo ma-nơ-canh.
d. Nhân vật ông nhà báo
