I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả Bạch Cư Dị
- Bạch Cư Dị (772 - 846) là nhà thơ nổi tiếng thời nhà Đường và được coi là người đóng vai trò quan trọng trong lịch sử thơ ca Trung Quốc.
- Ông chủ trương thơ ca phải gắn với đời sống, phản ánh được hiện thực xã hội.
2. Tác phẩm
- Tì bà hành là một trong những tác phẩm lớn của Bạch Cư Dị, được ông sáng tác trong khoảng thời gian vừa bị cách chức, đày làm Giang Châu Tư mã.
- Bài thơ mang đậm tính hiện thực và tinh thần nhân văn, thể hiện lòng thương người, sự đồng cảm với những mảnh đời bất hạnh, đồng thời nói lên tâm sự, nỗi lòng của chính nhà thơ.
3. Văn bản
- Thể thơ:
- Bố cục: 3 phần.
II. Đọc - tìm hiểu chi tiết
1. Từ ngữ, hình ảnh thể hiện cảm xúc của người ca nữ trong những lần đánh đàn
- Khung cảnh xuất hiện của người ca nữ và hoàn cảnh gặp gỡ:
- Người ca nữ đã đàn ba lần, mỗi lần thể hiện một cung bậc cảm xúc riêng. Nghệ thuật miêu tả tiếng đàn là thành tựu nổi bật nhất của Tì bà hành.
+ Tiếng đàn biến hóa linh hoạt không ngừng, lúc được ví như mưa rào, như câu chuyện thầm thì, như hạt châu rơi trên mâm ngọc, như tiếng chim hót, như nước suối tuôn; lúc lại như xé lụa: Bình bạc vỡ tuôn đầy dòng nước, / Ngựa sắt giong, xô xát tiếng đao.
+ Tiếng đàn ấy "não ruột", muốn "giãi bày hết nỗi trước sau muôn vàn", trải lòng về một cuộc đời sóng gió, thăng trầm của người ca nữ. Những câu thơ miêu tả âm thanh nhưng lại tràn ngập hình ảnh, đắm đuối mê say, rung động lòng người. Cả người nghe lẫn người diễn tấu đều bị chinh phục bởi sức mạnh kỳ diệu của tiếng đàn.
+ Lần thứ ba, sau khi kể về cuộc đời mình, người ca nữ lại ngồi lựa phím đàn đã kịp dây, tiếng đàn lại vang lên: Nghe não ruột khác tay đàn trước / Khắp tiệc hoa sướt mướt lệ rơi. Lúc này, cảm xúc của người ca nữ đã nhận được sự đồng cảm của Giang Châu Tư mã, tức tác giả Bạch Cư Dị. Cảm xúc của người diễn tấu và người nghe đã hòa làm một, đạt đến sự đồng điệu.
2. Tình cảm của tác giả - người nghe đàn với người ca nữ
- Tri âm chính là nghe tiếng đàn mà hiểu tiếng lòng của người chơi đàn. Tác giả - người nghe đã tiếp nhận tiếng đàn từ xa đến gần, tiếng đàn lúc đầu là đối tượng thưởng thức, sau đã trở thành sự đồng điệu, đồng cảm, hòa làm một với tâm tình của tác giả.
3. Chủ đề, cảm hứng chủ đạo và thông điệp
- Chủ đề: Sự đồng cảm với nỗi niềm và thân phận người ca nữ.
- Cảm hứng chủ đạo: Cảm hứng về sự đồng điệu giữa những cảm xúc đẹp đẽ và sâu lắng giữa người chơi đàn và người nghe đàn.
- Thông điệp: Nghệ thuật cần có sự đồng cảm giữa nghệ sĩ và người nghe.
III. Tổng kết
1. Nội dung
- Bài thơ tựa là tiếng nói xót xa, đồng cảm của tác giả trước những tài năng bị lãng quên bởi dòng chảy khắc nghiệt của cuộc đời. Thông qua hình ảnh người ca nữ với tiếng đàn tài hoa nhưng số phận lênh đênh, tác giả không chỉ tái hiện nỗi đau của người ca nữ mà còn gửi gắm những tâm tư sâu kín về cuộc đời và con người.
2. Nghệ thuật
- Thể thơ song thất lục bát.
- Giọng điệu da diết và có sức gợi.
- Miêu tả âm thanh sinh động.
