I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
Nhóm tác giả Hoàng Nam, Hoàng Khánh, Thanh Hạ.
2. Tác phẩm
- Nguồn: https://vnexpress.net/dong-mekong-gian-du-4634044.html
- Đề tài: tác động của con người đến thiên nhiên, mỗi quan hệ giữa con người với thiên nhiên, bảo vệ thiên nhiên và môi trường vùng Đồng bằng sông Cửu Long,...
- Thể loại: Văn bản thông tin.
II. KHÁM PHÁ VĂN BẢN
1. Kiểu bố cục
Văn bản trình bày thông tin theo trật tự logic, cụ thể:
- Liệt kê: Trình bày hàng loạt dữ liệu nhằm cung cấp thông tin về thực trạng sạt lở bờ sông đáng báo động ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
- Quan hệ nhân quả: Trình bày nguyên nhân dẫn đến tình trạng sạt lở bờ sông là do tỉ lệ xói - bồi ngày càng chênh lệch ở các khu vực dọc theo những con sông lớn, tình trạng khai thác cát quá mức của con người; kết quả là "Những người sống phụ thuộc nhiều nhất vào sông Mê Kông đang phải trả giá cho những lỗi lầm không phải họ gây ra."
2. Thông tin, dữ liệu
a) Tính thời sự
Những thông tin, dữ liệu được nêu trong văn bản vẫn có ý nghĩa thời sự trong thời điểm hiện tại vì những thông tin, dữ liệu trong văn bản đều có tính mới mẻ, cập nhật:
– Thông tin về những vụ sạt lở tại một số địa phương ở Đồng bằng sông Cửu Long xảy ra ở những thời điểm rất gần với hiện tại, chẳng hạn như vụ sạt lở ở cù lao An Bình, tỉnh Vĩnh Long vào chiều ngày 05/12/2022.
– Những con số thống kê về tình trạng sạt lở bờ sông ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long được tính đến năm 2022. Trong đó có những thông tin, dữ liệu về tình trạng sạt lở, khai thác cát quá mức của các mỏ cát ở hai bên bờ sông tại thời điểm năm 2012. Những thông tin, dữ liệu ấy cho thấy dù được thống kê từ năm 2012 thì đó vẫn là nguyên nhân mang tính dự đoán cho hệ quả xảy ra đúng vào năm 2022 (Sự cố sạt lở lịch sử cuối năm 2022 tại cù lao An Bình).
=> Tất cả những thông tin, dữ liệu được nêu trong văn bản vẫn có ý nghĩa thời sự trong thời điểm hiện tại.
b) Thông tin cơ bản và thông tin chi tiết của phần văn bản Sông đói "ngoạm bờ"
- Thông tin cơ bản của phần Sông đói “ngoạm bờ”: Lí do gây nên tình trạng sạt lở bờ sông nghiêm trọng ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long: tải lượng phù sa từ thượng nguồn Mê Kông giảm, dẫn đến tỉ lệ xói – bồi ngày càng chênh lệch ở hầu hết địa phương dọc theo những con sông lớn; thực trạng khai thác cát quá mức do nhu cầu sử dụng cát của con người ngày càng lớn -> cả dòng sông và con người đều trong cơn “khát” cát. Khi mất đi nguồn dinh dưỡng tự nhiên, dòng sông tất yếu sẽ “ngoạm bờ”.
- Các chi tiết của phần văn bản Sông đói “ngoạm bờ”:
+ Chi tiết về việc giảm tải lượng phù sa mịn tại nguồn vào năm 2014, năm 2040, lí do gây nên thực trạng đó là do một loạt đập thủy điện ở Trung Quốc - thượng nguồn Mê Kông - đi vào hoạt động. Hình ảnh minh họa ước tính khối lượng xói - bồi trung bình một năm (giai đoạn 2020 - 2022) ở một số tỉnh thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
+ Chi tiết về nguyên nhân gây ra vụ sạt lở ở cù lao An Bình và những cảnh báo của SIWRR về tốc độ diễn biến xói bồi do tác động của con người.
+ Chi tiết về nguyên nhân gây ra sự cố sạt lở lịch sử cuối năm 2022 tại cù lao An Bình là do tác động của con người khi nạo vét lòng dẫn và khai thác cát quá mức.
- Vai trò của các chi tiết trong phần Sông đói “ngoạm bờ”: Giải thích rõ hơn tình trạng “đói” cát của những dòng sông ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, lí do vì sao sông đói “ngoạm bờ”, đó là do tình trạng sông tỉ lệ xói - bồi chênh lệch quá lớn nên sông phải “ngoạm bờ” để bù lại lượng phù sa và cát bị mất.
3. Từ ngữ trong văn bản
Nhận xét hiệu quả sử dụng của những từ ngữ như vết thương, nội soi tổng quát, cơ thể tự nhiên trong phần văn bản: “Khi “vết thương” ở bờ sông vừa tạm lành, các cơ quan chuyên môn lại phát hiện mối nguy mới nhiều khả năng sẽ phức tạp hơn cho cù lao An Bình ... như chặt phá rừng, xây dựng đập hay khai thác cát, đều sẽ phải “trả giá”.
Nhận xét: Thuộc cùng hệ thống từ ngữ gợi liên tưởng đến tình trạng tổn thương của cơ thể "dòng sông". Việc sử dụng những từ ngữ ấy trong đoạn trích đem đến những hiệu quả như:
+ Miêu tả sinh động những tồn thương mà dòng sông phải chịu đựng trước sự tác động quá mức của con người.
+ Góp phần thể hiện thái độ xót xa của người viết trước những hậu quả mà dòng sông nói riêng và thiên nhiên nói chung phải gánh chịu; từ đó gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về việc cần bảo vệ thiên nhiên, tránh việc khai thác cạn kiệt vì có thể dẫn đến những tác hại khôn lường.
4. Phương tiện phi ngôn ngữ trong văn bản
Văn bản sử dụng phương tiện phi ngôn ngữ là các hình ảnh
- Hình 1 cung cấp thông tin chi tiết về tỉ lệ xói - bồi bờ sông trung bình trong một năm của giai đoạn 2020 - 2022 ở một số tỉnh thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Đó là những thông tin chi tiết không được trình bày bằng phương tiện ngôn ngữ trong văn bản.
- Hình 2 cung cấp thông tin trực quan về sự gần gũi giữa vị trí các mỏ cát và vị trí sạt lở ở khu vực cù lao An Bình, Vĩnh Long, năm 2012 để giúp người đọc hình dung rõ hơn về mối quan hệ nhân quả giữa việc khai thác cát với vụ sạt lở đã xảy ra ở cù lao An Bình.
- Hình 3 giúp người đọc hiểu hơn về cái giá phải trả nếu con người tác động quá mức đến thiên nhiên, cả một diện tích rộng vốn là xóm làng nay đã trở thành một bãi sông rộng phủ kín lục bình.
III. TỔNG KẾT
1. Nội dung
Văn bản Sông Mê Kông "giận dữ" phản ánh thực trạng đáng báo động của dòng sông Mê Kông trước những tác động tiêu cực của con người. Văn bản không chỉ cung cấp thông tin khoa học mà còn đưa ra lời cảnh báo về hậu quả lâu dài đối với môi trường và con người nếu không có những biện pháp bảo vệ hợp lý.
2. Nghệ thuật
- Sử dụng phương thức thuyết minh kết hợp với nghị luận nhằm trình bày thông tin một cách rõ ràng, logic.
- Dẫn chứng cụ thể, số liệu khoa học đáng tin cậy giúp tăng tính thuyết phục.
- Kết hợp phương tiện phi ngôn ngữ (hình ảnh minh họa, biểu đồ) để hỗ trợ việc truyền tải thông tin một cách trực quan, dễ hiểu.
- Sử dụng các biện pháp tu từ như nhân hóa ("sông giận dữ") để tạo ấn tượng mạnh mẽ, thu hút người đọc.
