I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả Ma Văn Kháng
- Sinh năm 1936.
- Quê ở Hà Nội, từng là giáo viên ở Lào Cai và Phó giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản Lao động, Ủy viên Ban Chấp hành Hội nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập tạp chí Văn học nước ngoài,....
- Ông được trao tặng Giải thưởng Văn học ASEAN năm 1988 và Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001.
- Một số tác phẩm tiêu biểu: Đồng bạc trắng hoa xòe (tiểu thuyết, năm 1979), Mùa lá rụng trong vườn (tiểu thuyết, năm 1985), Ngày đẹp trời (tập truyện ngắn, năm 1986),...
2. Tác phẩm
- Tiểu thuyết Mùa lá rụng trong vườn (1985) ra đời trong giai đoạn xã hội Việt Nam đang chuyển mình từ mô hình kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang kinh tế thị trường, với biến động âm thầm mà dữ dội trong đời sống tâm lí, tư tưởng con người và những giá trị tinh thần của xã hội đang dần thay đổi.
- Tóm tắt: Tác phẩm kể về đại gia đình ông Bằng, một nhân viên bưu điện về hưu tại Hà Nội. Ông Bằng có năm người con trai: Tường, con cả, đã hi sinh trong chiến tranh, có vợ là Hoài, đã tái giá nhưng vẫn thường xuyên thăm hỏi nhà chồng cũ; Đông, con thứ hai, trung tá đã xuất ngũ, vợ là Lý; Luận, con thứ ba, một nhà báo sắc sảo và nhiều suy tư, vợ là Phượng; Cừ, con thứ tư, ương ngạnh, đã bỏ trốn ra nước ngoài; và em út Cẩn đang du học ở Liên Xô.
- Đoạn trích này trích từ Chương 12 của tác phẩm.
II. Đọc hiểu văn bản
1. Nhân vật Hoài
- Hoàn cảnh: Góa chồng, hiện đã có gia đình mới.
- Ngoại hình:
- Tính cách: Chị Hoài là người xởi lởi, ấm áp. Chị hỏi thăm từng người trong gia đình chồng cũ, quan tâm từng chuyện buồn vui của từng thành viên trong gia đình cũ của mình.
- Hành động: Chị đều đặn viết thư hỏi thăm các em chồng và bố chồng. Dù bận rộn nhưng chị Hoài vẫn cố gắng thu xếp về an ủi gia đình chồng cũ khi gia đình có chuyện không vui. Chị còn mang theo những đặc sản giản dị, chứa đựng sự quan tâm, chăm sóc tới gia đình chồng cũ.
2. Gia đình mới của chị Hoài
- Chồng và các con ủng hộ chị về thăm gia đình cũ.
- Con chị thậm chí còn nhét quà vào tay nải, giục chị đi nhanh, đòi đi thăm gia đình ông Bằng, nói về ông Bằng và các em chồng cũ của mẹ như chính ông và các cô chú của mình.
3. Các thành viên trong gia đình cũ của chị Hoài
- Tình cảm của mọi người trong gia đình cũ với chị Hoài được thể hiện rất rõ nét qua hành động, lời nói và cử chỉ. Mọi người dồn dập hỏi thăm về sức khỏe, gia đình và những công việc thường ngày của chị.
4. Cảnh thắp hương ngày Tết
- Hành động, tâm trạng của mọi người trong cảnh thắp hương ngày Tết: Ông Bằng chỉnh lại trang phục, thành kính thắp hương khấn vái tổ tiên và những người đã mất. Luận biến sắc khi thấy cha bỏ qua tên em trai. Lý khéo léo chuẩn bị mâm cỗ, tự hào khoe biết khấn đúng bài kinh Phật. Chị Hoài nhìn đăm đăm lên bàn thờ, thế chân ông cụ sau khi ông lui ra.
- Dù thời đại có thay đổi thì truyền thống văn hóa của người Việt Nam vẫn luôn tồn tại, sống mãi trong từng bữa cơm, từng câu khấn Tết, sự tưởng nhớ về những người đã mất, sự quan tâm chăm sóc của các thành viên gia đình với nhau.
III. Tổng kết
1. Nội dung
2. Nghệ thuật
- Kết hợp phương thức biểu đạt tự sự, biểu cảm, miêu tả.
- Sử dụng nhiều đối thoại.
- Ngôn ngữ bình dị, gần gũi.
