Bài học cùng chủ đề
Bài 9: Thiên nhiên châu Phi SVIP
Nội dung này do giáo viên tự biên soạn.
1. Vị trí địa lí, hình dạng và kích thước châu Phi
* Vị trí địa lí
- Châu Phi nằm ở cả bán cầu Bắc và bán cầu Nam, bán cầu Đông và bán cầu Tây.
- Phần lớn lãnh thổ nằm giữa chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam.
- Châu Phi được bao bọc bởi Ấn Độ Dương ở phía đông và Đại Tây Dương ở phía tây.
- Tiếp giáp:
+ Phía bắc tiếp giáp với châu Âu qua Địa Trung Hải.
+ Phía đông bắc tiếp giáp với châu Á qua biển đỏ và bán đảo Xi-nai.
* Hình dạng và kích thước
- Châu Phi có diện tích hơn 30 triệu km2, là châu lục lớn thứ ba trên thế giới.
- Hình dạng châu Phi có dạng hình khối, đường bờ biển ít bị chia cắt.
- Vịnh lớn nhất là vịnh Ghi-nê và bán đảo lớn nhất là bán đảo Xô-ma-li và đảo Ma-đa-ga-xca là đảo lớn nhất châu Phi.
Hình 1: Bản đồ tự nhiên châu Phi
2. Đặc điểm tự nhiên
a. Địa hình và khoáng sản
* Địa hình
- Châu Phi có bề mặt khá bằng phẳng, độ cao trung bình khoảng 750m so với mực nước biển.
- Địa hình châu Phi cao về phía đông nam và thấp dần về phía tây bắc.
- Châu Phi có các địa hình chính sau:
| Sơn nguyên | Bồn địa | Hoang mạc | Núi thấp | Đồng bằng |
| Các sơn nguyên, nơi có đỉnh núi cao hơn 4000 m, phân bố chủ yếu ở phía đông và nam như: sơn nguyên Ê-ti-ô-pi-a, sơn nguyên Đông Phi,... | Các bồn địa xen giữa những vùng đất cao, điển hình như: bồn địa Công-gô, bồn địa Ca-la-ha-ri, bồn địa Sát,... | Châu Phi là nơi có những hoang mạc lớn và khô hạn như: hoang mạc Xa-ha-ra, hoang mạc Na-míp,... | Phía bắc và nam châu Phi có một số có một số dãy núi như: Át-lát, Đrê-ken-béc,... | Các đồng bằng thấp có diện tích nhỏ, phân bố ở ven biển như: đồng bằng châu thổ sông Nin, các đồng bằng ven vịnh Ghi-nê,... |
* Khoáng sản
- Châu Phi giàu tài nguyên khoáng sản: vàng, kim cương, sắt, khí tự nhiên, u-ra-ni-um, man-gan,.. Nhiều loại khoáng sản quý có trữ lượng hàng đầu thế giới.
- Khoáng sản ở châu Phi phân bố không đồng đều.
+ Khu vực phía Bắc Phi tập trung nhiều dầu mỏ.
+ Vàng, kim cương phân bố chủ yếu ở Nam Phi.
- Hiện nay, khoáng sản đóng vai trò quan trọng để phát triển kinh tế ở một số quốc gia châu Phi.
Hình 2: Các cảnh quan và khoáng sản chính ở châu Phi
b. Khí hậu
- Châu Phi là châu lục có nhiệt độ trung bình cao nhất thế giới, phần lớn lãnh thổ nằm trong các đới nóng bao gồm:
| Đới khí hậu xích đạo | Đới khí hậu cận xích đạo | Đới khí hậu nhiệt đới | Đới khí hậu cận nhiệt |
| - Nhiệt độ trung bình năm cao, khoảng 250C, mưa quanh năm, lượng mưa lớn, có nơi đạt tới 3000mm/năm như ở vịnh Ghi-nê và bồn địa Công-gô. | - Nhiệt độ trung bình năm trên 200C, lượng mưa khá lớn, càng về phía hai chí tuyến thì lượng mưa càng giảm và thời gian khô hạn càng tăng. |
- Mang tính chất lục địa, rất nóng và khô, thay đổi theo mùa trong năm. - Nhiều nơi ở các hoang mạc, nhiệt độ trung bình mùa hạ trên 400C, trời ít mây, lượng mưa dưới 25mm/năm, có nơi cả năm không có mưa. |
Nhiệt độ chênh lệch giữa mùa đông và mùa hạ khá lớn, lượng mưa trung bình khoảng 500 mm/năm và số ngày mưa lớn. |
c. Sông, hồ
- Châu Phi có mạng lưới sông ngòi phân bố không đều. Nguồn nước cung cấp chủ yếu là nước mưa nên chế độ nước phụ thuộc vào chế độ mưa. Ở các hoang mạc rât ít sông, chỉ có dòng chảy vào mùa mưa và không có nước vào mùa khô. Ở bồn địa Công-gô và phía bắc vịnh Ghi-nê mưa nhiều nên mạng lưới sông ngòi dày đặc, lượng mưa lớn.
- Các sông lớn: Công-gô, Nin, Dăm-be-di, Ni-giê,...Các sông lớn ở châu Phi phần lớn đổ nước vào các biển và vịnh biển thuộc Đai Tây Dương.
- Các hồ lớn của châu Phi phân bố chủ yếu ở Đông Phi. Hồ Vic-to-ri-a, Tan-ga-ni-ca, Ma-la-uy là những hồ có diện tích lớn trên thế giới. Các hồ ở châu Phi là nguồn cung cấp nước ngọt và thủy sản quan trọng cho người dân trong vùng.
Hình 3: Sông Nin ở châu Phi
d. Các môi trường tự nhiên
Ngoài môi trường cận nhiệt đới ôn hòa, phần lớn thiên nhiên châu Phi thuộc môi trường đới nóng.
| Môi trường xích đạo | Môi trường nhiệt đới | Môi trường hoang mạc | Môi trường cận nhiệt |
|
- Gồm bồn địa Công-gô và phía bắc vịnh Ghi-nê. - Giới sinh vật ở đây rất phát triển, đặc trưng là rừng thường xanh. - Mạng lưới sông ngòi dày đặc, nhiều nước quanh năm. - Đất màu mỡ nên thuận lợi phát triển nông nghiệp. |
- Phân bố ở hai bên môi trường xích đạo. - Đi về phía chí tuyến, thảm thực vật chuyển từ kiểu rừng sang đồng cỏ cao và cây bụi gai. - Sông ngòi có lưu lượng nước khá lớn nhưng thay đổi theo mùa. - Đất đỏ vàng là chủ yếu, có thể khai thác tốt cho nông nghiệp nếu đảm bảo được nước tưới. |
- Môi trường hoang mạc chiếm diện tích lớn nhất, phân bố chủ yếu ở khu vực chí tuyến. - Thảm thực vật, sông ngòi kém phát triển. |
- Chỉ chiếm một phần lãnh thổ nhỏ ở phía bắc và nam châu Phi. - Nơi đây phát triển cây lá cứng để hạn chế thoát nước. - Mạng lưới sông ít phát triển. |
Hình 4: Các môi trường tự nhiên ở châu Phi