I. Thuế và một số loại thuế phổ biến

1. Khái niệm về thuế

- Thuế là một khoản nộp ngân sách nhà nước bắt buộc của tổ chức, hộ gia đình, hộ kinh doanh, cá nhân theo quy định của các luật thuế.

- Thuế không phải là khoản đóng góp tự nguyện mà mang tính bắt buộc, không hoàn trả trực tiếp.

- Thuế là nguồn thu chính của ngân sách nhà nước, dùng để chi tiêu cho các hoạt động chung của đất nước như y tế, giáo dục, quốc phòng, an ninh.

Ví dụ: Khi mua hàng hóa, người tiêu dùng phải trả thuế giá trị gia tăng (VAT). Khi có thu nhập cao, cá nhân phải đóng thuế thu nhập cá nhân.

2. Một số loại thuế phổ biến

a. Thuế trực thu

- Khái niệm: Là loại thuế đánh trực tiếp vào thu nhập, tài sản của cá nhân hoặc tổ chức.

- Người chịu thuế cũng chính là người nộp thuế cho nhà nước.

- Đặc điểm:

+ Gắn trực tiếp với người có thu nhập hoặc tài sản.

+ Người nộp thuế không thể chuyển nghĩa vụ thuế cho người khác.

+ Có tính công bằng cao hơn vì đánh vào khả năng tài chính thực tế của từng người.

- Một số loại thuế trực thu:

+ Thuế thu nhập cá nhân: Cá nhân có thu nhập từ lương, kinh doanh, chuyển nhượng tài sản phải nộp thuế cho nhà nước.

+ Thuế thu nhập doanh nghiệp: Doanh nghiệp có lợi nhuận từ hoạt động sản xuất – kinh doanh phải nộp thuế.

+ Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp: Người có quyền sử dụng đất ở, đất xây dựng công trình phải nộp loại thuế này.

Doanh nghiệp sử dụng đất phi nông nghiệp phải đóng thuế

b. Thuế gián thu

- Khái niệm: Là loại thuế đánh gián tiếp thông qua hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng.
- Người nộp thuế cho nhà nước là doanh nghiệp/cửa hàng nhưng người chịu thuế thực sự là người tiêu dùng cuối cùng (vì thuế đã được cộng vào giá bán).

- Đặc điểm:

+ Thuế được “ẩn” trong giá cả hàng hóa, dịch vụ.

+ Người tiêu dùng trả thuế một cách gián tiếp khi mua sắm.

+ Dễ thu hơn so với thuế trực thu.

- Một số loại thuế gián thu:

+ Thuế giá trị gia tăng (VAT): Áp dụng cho hầu hết hàng hóa, dịch vụ (thường là 8% hoặc 10%), tính vào giá bán.

Siêu thị đã áp dụng chính sách giảm thuế VAT còn 8%

+ Thuế tiêu thụ đặc biệt: Đánh vào các mặt hàng xa xỉ hoặc có hại như rượu, bia, thuốc lá, ô tô cao cấp, trò chơi có thưởng…

+ Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu: Là loại thuế đánh vào hàng hóa khi được xuất khẩu ra nước ngoài hoặc nhập khẩu vào Việt Nam.

+ Thuế bảo vệ môi trường: Áp dụng đối với một số sản phẩm gây tác động xấu đến môi trường như xăng dầu, túi nylon khó phân hủy, than đá...

II. Vai trò của thuế

- Cung cấp nguồn thu cho ngân sách nhà nước: Thuế là nguồn tài chính quan trọng giúp nhà nước duy trì hoạt động, đảm bảo chi tiêu cho các lĩnh vực như y tế, giáo dục, an ninh, quốc phòng.

Ví dụ: Thuế thu nhập doanh nghiệp đóng góp phần lớn vào ngân sách nhà nước để xây dựng cơ sở hạ tầng.

- Điều tiết nền kinh tế: Nhà nước sử dụng chính sách thuế để khuyến khích hoặc hạn chế một số ngành nghề, mặt hàng.

Ví dụ: Nhà nước giảm thuế nhập khẩu nguyên liệu sản xuất để hỗ trợ doanh nghiệp, nhưng tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu bia để hạn chế tiêu dùng.

- Điều tiết thu nhập, thực hiện công bằng xã hội: Người có thu nhập cao phải nộp thuế nhiều hơn (thuế lũy tiến), góp phần giảm khoảng cách giàu – nghèo. Nhà nước miễn giảm thuế cho các đối tượng yếu thế (người nghèo, vùng khó khăn).

Ví dụ: Với thuế thu nhập cá nhân:

- Thu nhập tính thuế từ 5 triệu – 10 triệu đồng/tháng, thuế suất 10%

- Từ 10 – 18 triệu đồng/tháng, thuế suất 15%

- Từ >80 triệu đồng/tháng, thuế suất 35%

Như vậy, người thu nhập cao sẽ phải nộp thuế nhiều hơn rất nhiều, góp phần điều tiết thu nhập và giảm bất bình đẳng.

- Bảo vệ môi trường: Nhà nước đánh thuế cao vào các hoạt động gây ô nhiễm để hạn chế sản xuất và tiêu dùng.

Ví dụ: Mức thuế bảo vệ môi trường hiện hành với:

- Dầu diesel là 2.000 đồng/lít.

- Than đá từ 10.000 – 30.000 đồng/tấn.

- Túi nylon khó phân hủy là 50.000 đồng/kg.

III. Quyền và nghĩa vụ công dân trong thực hiện pháp luật về thuế

- Quyền của công dân:

+ Được biết, được giải thích rõ ràng về các chính sách thuế mà mình phải thực hiện.

+ Được hoàn thuế hoặc miễn, giảm thuế trong các trường hợp đủ điều kiện theo luật.

Điều 79. Miễn thuế, giảm thuế

1. Miễn thuế, giảm thuế được thực hiện theo quy định của pháp luật về thuế và khoản 2 Điều này.

2. Miễn thuế đối với các trường hợp sau đây:

a) Hộ gia đình, cá nhân thuộc đối tượng nộp thuế sử dụng đất phi nông nghiệp có số tiền thuế phải nộp hằng năm từ 50.000 đồng trở xuống;

b) Cá nhân có số tiền thuế phát sinh phải nộp hằng năm sau quyết toán thuế thu nhập cá nhân từ tiền lương, tiền công từ 50.000 đồng trở xuống.

- Nghĩa vụ của công dân:

+ Kê khai và nộp thuế đầy đủ, đúng thời hạn theo quy định.

Người nộp thuế

+ Không trốn thuế, gian lận thuế hay tiếp tay cho hành vi vi phạm pháp luật thuế.

+ Phê phán và không tiếp tay cho các hành vi:

• Trốn thuế, kê khai gian lận.
• Chi tiêu ngân sách trái mục đích, không công khai minh bạch.
• Làm giả hóa đơn để rút tiền từ ngân sách nhà nước.

Điều 44. Thời hạn nộp hồ sơ khai thuế

1. Thời hạn nộp hồ sơ khai thuế đối với loại thuế khai theo tháng, theo quý được quy định như sau:

a) Chậm nhất là ngày thứ 20 của tháng tiếp theo tháng phát sinh nghĩa vụ thuế đối với trường hợp khai và nộp theo tháng;

b) Chậm nhất là ngày cuối cùng của tháng đầu của quý tiếp theo quý phát sinh nghĩa vụ thuế đối với trường hợp khai và nộp theo quý.

 Ví dụ: Anh Bình là chủ cửa hàng điện máy, luôn xuất hóa đơn đầy đủ cho khách hàng và khai báo đúng doanh thu để nộp thuế. Một lần, có khách đề nghị không lấy hóa đơn để được giảm giá nhưng anh Bình từ chối vì không muốn tiếp tay cho hành vi trốn thuế. Hành động của anh thể hiện ý thức tuân thủ pháp luật thuế và trách nhiệm công dân.