Bài 6. Ngoại lực và tác động của ngoại lực đến địa hình bề mặt Trái Đất SVIP

I. Khái niệm và nguyên nhân của ngoại lực

- Khái niệm: Ngoại lực là lực có nguồn gốc từ bên ngoài, tác động lên bề mặt Trái Đất (gió, mưa, nước chảy, sóng biển, băng hà, sinh vật và hoạt động của con người).

- Nguyên nhân: Do nguồn năng lượng bức xạ mặt trời.

II. Tác động của ngoại lực đến địa hình

Ngoại lực tác động thông qua ba quá trình chính: phong hóa, bóc mòn, vận chuyển – bồi tụ.

Xu hướng chung của ngoại lực là phá hủy – hạ thấp – san bằng địa hình.

a. Quá trình phong hóa

- Khái niệm: Phong hóa là quá trình phá vỡ và biến đổi đá, khoáng vật tại chỗ, do các tác nhân như nhiệt độ, nước, sinh vật,...

- Phân loại:

+ Phong hóa vật lí: Làm vỡ đá thành mảnh nhỏ, không làm thay đổi thành phần hóa học.

Băng làm vỡ các tảng đá khi đóng băng và mở rộng trong các vết nứt

+ Phong hóa hóa học: Làm biến đổi thành phần khoáng vật, tạo ra các chất mới.

Địa hình các-xtơ ở động Phong Nha - Kẻ Bàng - kết quả của quá trình phong hóa hóa học

+ Phong hóa sinh học: Tác động của rễ cây, vi sinh vật làm phá vỡ kết cấu đá.

Con hà ngỗng có khả năng đục khoét các vật cứng như các loại đá ven biển

- Tác động: Tạo ra lớp vỏ phong hóa – nguyên liệu cho quá trình hình thành đất và các quá trình ngoại lực tiếp theo.

b. Quá trình bóc mòn

- Khái niệm: Là quá trình dời đi các vật liệu đã phong hóa khỏi vị trí ban đầu, nhờ các tác nhân như nước, gió, băng, sóng biển,...

- Phân loại:

+ Xâm thực (do nước chảy).

Bờ biển Quảng Nam, Việt Nam bị xâm thực sạt lở

+ Mài mòn (do sóng, gió, băng).

Hòn Trống Mái ở Hạ Long, Quảng Ninh dần bị mài mòn do sóng biển

+ Thổi mòn (do gió).

Nấm đá - kết quả của quá trình thổi mòn

- Tác động: Tạo ra các dạng địa hình phong phú như thung lũng, vách biển, khe nứt, cồn cát,…

c. Quá trình bồi tụ - vận chuyển

- Khái niệm:

+ Vận chuyển: Là quá trình di dời vật liệu từ nơi này sang nơi khác dưới tác động của gió, nước,...

Hiện tượng đá lở ở sườn dốc

+ Bồi tụ: Là quá trình tích tụ vật liệu ở nơi có vận tốc dòng chảy yếu, ít năng lượng.

Vùng đồng bằng sông Hồng

- Tác động: Hình thành các dạng địa hình bồi tụ (ở Việt Nam) như:

+ Đồng bằng phù sa: Đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long.

+ Bãi bồi ven biển: Cửa Đại (Quảng Nam), Gò Công (Tiền Giang).

+ Cồn cát, đụn cát: Ở Ninh Thuận, Bình Thuận (do gió thổi tích tụ cát).