Bài 5. Thạch quyển. Nội lực và tác động của nội lực đến địa hình bề mặt Trái Đất. SVIP

I. Thạch quyển

- Khái niệm: Thạch quyển là phần trên cùng của vỏ Trái Đất, bao gồm:

+ Vỏ Trái Đất.

+ Một phần mỏng phía trên của lớp manti (manti trên).

Cấu tạo của Trái Đất

- Giới hạn trung bình: Khoảng 100 km.

- Độ dày: Không đồng nhất.

- Cấu tạo: Chủ yếu ở thể rắn, gồm các loại đá khác nhau, tạo nên nền tảng cứng của bề mặt Trái Đất.

- Ranh giới phía dưới: Tiếp xúc với lớp manti quánh dẻo → tạo điều kiện cho thạch quyển có thể di chuyển trượt trên lớp đó. 

II. Tác động của nội lực đến địa hình bề mặt Trái Đất 

1. Khái niệm và nguyên nhân

- Nội lực là lực phát sinh từ bên trong lòng Trái Đất, đóng vai trò làm biến đổi địa hình bề mặt.

- Nguyên nhân sinh ra nội lực gồm:

+ Sự phân hủy của các chất phóng xạ.

+ Các phản ứng hóa học tỏa nhiệt.

+ Sự tự quay của Trái Đất.

+ Sự sắp xếp lại vật chất theo trọng lượng riêng (tỉ trọng).

2. Tác động

Nội lực tác động thông qua vận động kiến tạo, gồm hai dạng chính:

a. Vận động theo phương thẳng đứng

- Tác động: Gây hiện tượng nâng lên hoặc hạ xuống ở các khu vực rộng lớn trên vỏ Trái Đất.

- Hệ quả: Tạo ra hiện tượng biển tiến (nước biển lấn vào đất liền) và biển thoái (nước biển rút ra).

📌 Hà Lan – Đất nước thấp nhất châu Âu với hơn một phần tư diện tích quốc gia nằm dưới mực nước biển và khoảng một nửa diện tích có độ cao dưới 1 mét so với mực nước biển.

Hà Lan – Đất nước thấp nhất châu Âu

b. Vận động theo phương nằm ngang

Tạo ra các vận động kiến tạo, làm biến dạng vỏ Trái Đất, tạo nên sự thay đổi địa hình.

*Hiện tượng uốn nếp

- Nguyên nhân:

+ Xảy ra ở khu vực cấu tạo bằng đá mềm.

+ Vận động nén ép làm vỏ Trái Đất bị uốn nếp.

- Đặc điểm: Cường độ nén ép mạnh → hình thành các vùng núi uốn nếp.

- Ví dụ: Hệ thống núi Hi-ma-lay-a, An-đét, Coóc-đi-e.

Những đường uốn nếp của dãy núi Phlin-đơ (Ô-xtrây-li-a)

*Hiện tượng đứt gãy

- Nguyên nhân:

+ Xảy ra ở khu vực cấu tạo bởi đá cứng.

+ Vận động kiến tạo làm các lớp đá của vỏ Trái Đất bị nứt vỡ → hình thành vết nứt hoặc đứt gãy kéo dài.

- Đặc điểm: Hai bên đứt gãy có thể:

+ Bộ phận nâng lên → tạo dãy núi, khối núi.

+ Bộ phận hạ thấp → tạo thung lũng

→ Hình thành nhiều thung lũng sông trên bề mặt Trái Đất và dọc theo đứt gãy có thể hình thành biển hoặc hồ tự nhiên.

- Ví dụ: Biển Đỏ và các hồ ở khu vực phía đông lục địa Phi.

Vị trí của Biển Đỏ

c. Hoạt động núi lửa

- Xuất hiện: Trên lục địa, biển và đại dương.

- Tác động: Thay đổi địa hình do phun trào và đông cứng mac-ma.

+ Trên lục địa:

✔ Hình thành núi lửa độc lập, dãy hoặc khối núi lửa.

✔ Miệng núi lửa ngừng hoạt động → thung lũng, hồ núi lửa.

✔ Dọc đứt gãy, phun trào trên diện rộng → cao nguyên ba-dan (ví dụ: Tây Nguyên).

+ Trên biển, đại dương: Tạo đảo, quần đảo ở nhiều vùng biển và đại dương.

III. Sự phân bố các vành đai động đất, núi lửa trên Trái Đất

Tập trung ở ranh giới các mảng thạch quyển tạo nên vành đai động đất và vành đai núi lửa trên Trái Đất.

Vành đai Lửa” Thái Bình Dương