Bài 24. Một số bệnh thủy sản phổ biến và biện pháp phòng trị SVIP

I. BỆNH LỒI MẮT Ở CÁ RÔ PHI

1. Đặc điểm và nguyên nhân gây bệnh

- Bệnh lồi mắt là bệnh nguy hiểm ở cá rô phi, xuất hiện toàn cầu, gây chết cao và thiệt hại kinh tế lớn.

- Triệu chứng: thân cá đen, bơi tách đàn, giảm ăn, xuất huyết da, mắt lồi, xuất huyết mắt.

- Trường hợp nặng: cá bơi xoay tròn, mất định hướng do tổn thương thần kinh.

- Giải phẫu thấy gan, ruột, thận, lách sưng và có hiện tượng xuất huyết hoặc tụ huyết.

- Bệnh do vi khuẩn Streptococcus agalactiae (liên cầu khuẩn Gram dương) gây ra.

- Lây lan nhanh, gây hại cho cả cá rô phi giống và cá thương phẩm.

- Tỉ lệ chết dao động từ 30% đến 70%, có thể tới 100% nếu không xử lí kịp thời.

- Bệnh thường xảy ra vào mùa hè, đặc biệt ở ao nuôi hoặc lồng nuôi mật độ cao.

2. Biện pháp phòng, trị bệnh

a. Phòng bệnh

- Áp dụng biện pháp tổng hợp: sát khuẩn, khử trùng ao và nguồn nước.

- Duy trì chế độ ăn phù hợp cho cá, nhất là khi trời nóng.

- Bổ sung chế phẩm vi sinh, vitamin để tăng sức đề kháng.

b. Trị bệnh

- Khử trùng ao và trộn thuốc/chiết xuất (beta glucan, allicin, polyphenol, dịch tỏi,...) vào thức ăn cho cá từ 5 - 7 ngày.

- Bổ sung vitamin C và các chất tăng đề kháng.

- Sau điều trị, cần bổ sung vi sinh và thức ăn môi trường để phục hồi hệ vi sinh có lợi.

II. BỆNH GAN THẬN MỦ TRÊN CÁ TRA

1. Đặc điểm và nguyên nhân gây bệnh

- Bệnh gan thận mủ ở cá tra xuất hiện tại Việt Nam từ năm 1998.

- Là bệnh nguy hiểm, ảnh hưởng lớn đến nuôi cá tra xuất khẩu ở đồng bằng sông Cửu Long.

- Triệu chứng: cá kém ăn, bỏ ăn, yếu, bụng to.

- Giải phẫu thấy gan, lách, thận bị hoại tử, xuất hiện đốm trắng đục (đường kính 0,5 - 2,5 mm).

- Bệnh do vi khuẩn Edwardsiella ictaluri - trực khuẩn Gram âm, hình que mảnh gây ra.

- Gây hại nặng ở cá hương đến khoảng 6 tháng tuổi.

- Tỉ lệ chết cao: 60 - 70%, có thể lên tới 100% nếu không kiểm soát.

- Thường xuất hiện vào mùa xuân, mùa thu, khi thời tiết mát mẻ.

- Hay xảy ra trong ao nuôi mật độ cao.

2. Biện pháp phòng, trị bệnh

a. Phòng bệnh

- Áp dụng biện pháp tổng hợp: sát khuẩn, khử trùng ao và nguồn nước trước và trong khi nuôi.

- Tạo môi trường sống phù hợp, tránh gây sốc cho cá.

- Kiểm tra định kì để phát hiện và điều trị sớm.

b. Trị bệnh

- Khử trùng nước ao; trộn thuốc/chiết xuất diệt khuẩn (beta glucan, allicin, polyphenol, tỏi,...) vào thức ăn 5 - 7 ngày.

- Bổ sung vitamin C, chất tăng sức đề kháng.

- Sau điều trị, bổ sung vi sinh vào thức ăn và môi trường để khôi phục hệ vi sinh có lợi.

III. BỆNH HOẠI TỬ THẦN KINH (VNN)

1. Đặc điểm và nguyên nhân gây bệnh

- Bệnh hoại tử thần kinh (VNN) là bệnh cấp tính nguy hiểm ở nhiều loài cá biển như cá song, cá sủ đất, cá chim vây vàng.

- Tác nhân gây bệnh là virus Betanodavirus, hình cầu, không vỏ bọc, mang vật chất di truyền là RNA.

- Virus kí sinh trong tế bào thần kinh ở não và võng mạc mắt cá.

- Bệnh thường bùng phát từ tháng 5 đến tháng 10, khi nhiệt độ 25 - 30°C, đặc biệt vào mùa mưa.

- Bệnh lây lan nhanh, tỉ lệ chết cao (70 - 100%) ở cá kích thước 2 - 4 cm.

- Triệu chứng: cá kém ăn, bỏ ăn, bơi lờ đờ, da sẫm màu.

- Khi nặng: cá mất phương hướng, bơi hỗn loạn, đầu chúc xuống dưới.

- Giải phẫu: bóng hơi cá trương phồng, não xuất huyết, ruột trống rỗng.

2. Biện pháp phòng, trị bệnh

- Chọn cá giống khỏe mạnh, không mang mầm bệnh.

- Đảm bảo môi trường sống ổn định, tránh làm cá bị sốc trong quá trình nuôi.

- Thức ăn tươi sống cần xử lí kĩ để tiêu diệt mầm bệnh trước khi cho ăn.

- Bổ sung vitamin C và các chất tăng sức đề kháng cho cá, nhất là vào thời điểm dễ bùng phát dịch.

- Dùng vaccine để phòng bệnh, đặc biệt hiệu quả trong mô hình nuôi lồng trên biển.

IV. BỆNH ĐỐM TRẮNG TRÊN TÔM

1. Đặc điểm và nguyên nhân gây bệnh

- Là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm ở tôm nuôi (tôm sú, tôm thẻ chân trắng).

- Do virus thuộc nhóm Baculovirus, mang vật chất di truyền DNA.

- Virus lây lan nhanh qua nước, động vật trung gian hoặc dụng cụ nuôi.

- Triệu chứng: tôm hoạt động kém, bỏ ăn, nổi lên mặt nước, nắp mang phồng.

- Xuất hiện đốm trắng trên vỏ tôm, kích thước 0,5 - 2 mm.

- Tỉ lệ chết có thể lên tới 100% chỉ sau 3 - 10 ngày khi bệnh nặng.

- Bệnh thường xuất hiện vào mùa xuân, đầu hè, hoặc khi nhiệt độ nước dao động lớn (> 5°C).

2. Biện pháp phòng, trị bệnh

a. Biện pháp phòng bệnh tổng hợp

- Chọn tôm giống từ cơ sở uy tín, khỏe mạnh, không nhiễm bệnh, có giấy kiểm dịch.

- Kiểm soát an toàn sinh học: lọc, khử trùng và xử lí nguồn nước trước khi thả tôm.

- Ngăn chặn vật chủ trung gian xâm nhập vào ao nuôi.

- Đảm bảo thức ăn tươi sống không nhiễm mầm bệnh.

- Vệ sinh, khử trùng dụng cụ và phương tiện ra vào khu vực nuôi để hạn chế mầm bệnh.

b. Xử lí khi bệnh xảy ra

- Không tháo nước ra ngoài khi chưa khử trùng.

- Tiêu hủy tôm chết đúng cách, không đưa tôm bệnh ra khỏi khu nuôi để tránh lây lan.