Bài 18. Quy luật địa đới và quy luật phi địa đới SVIP

1. Quy luật địa đới

a. Khái niệm

Là sự thay đổi có quy luật của các thành phần tự nhiên và cảnh quan theo vĩ độ, từ Xích đạo về hai cực.

Thực vật thay đổi theo vĩ độ

- Nguyên nhân:

+ Trái Đất có dạng khối cầu nên góc chiếu sáng của Mặt Trời giảm dần từ Xích đạo về cực → bức xạ Mặt Trời cũng giảm theo.

+ Bức xạ Mặt Trời là nguồn năng lượng chính gây ra sự thay đổi của các yếu tố tự nhiên → tạo nên quy luật địa đới.

b. Một số biểu hiện của quy luật

- Sự phân bố các vòng đai nhiệt trên Trái Đất:

+ Quy luật phân bố nhiệt theo vĩ độ tạo nên các vòng đai nhiệt rõ rệt.

+ Gồm 3 vòng đai chính: đai nóng, đai ôn hòa, đai lạnh.

- Sự phân bố các đai khí áp và các loại gió:

+ Các vành đai khí áp cao – thấp phân bố xen kẽ, đối xứng qua áp thấp Xích đạo.

+ Hình thành các đới gió chính: gió Mậu dịch, gió Tây ôn đới, gió Đông cực.

- Các đới khí hậu trên Trái Đất:

+ Nhiệt độ, khí áp, gió, mưa phân bố theo vĩ độ – phản ánh quy luật địa đới.

+ Tạo nên 7 đới khí hậu từ Xích đạo đến hai cực.

Các đới khí hậu trên Trái Đất

c. Ý nghĩa thực tiễn của quy luật

- Tính địa đới có vai trò quan trọng đối với sản xuất và đời sống.

- Cần nghiên cứu và áp dụng các biện pháp thích ứng với điều kiện tự nhiên của từng đới thiên nhiên.

Ví dụ: Ở vùng hàn đới (Bắc Âu, Bắc Canada…), khí hậu rất lạnh khiến đất bị đóng băng vĩnh cửu ➝ gây khó khăn cho xây dựng, vì móng công trình dễ bị sụt lún khi băng tan vào mùa hè.

Các tòa nhà được xây dựng trên cọc cao để tránh ảnh hưởng của băng tan tại Yakutsk, Nga.

2. Quy luật phi địa đới

a. Khái niệm

- Khái niệm: Là quy luật phân bố của các thành phần địa lí và các cảnh quan không phụ thuộc vào sự phân bố của bức xạ mặt trời (địa đới).

- Nguyên nhân:

+ Sự phân chia bề mặt Trái Đất ra thành lục địa, đại dương.

+ Độ cao địa hình dẫn đến sự phân bố nhiệt không đồng đều.

b. Biểu hiện của quy luật

Biểu hiện rõ rệt nhất của quy luật này là sự phân hoá địa ô và sự hình thành các vành đai theo độ cao.

* Quy luật địa ô:

- Khái niệm: Là sự phân hóa tự nhiên theo kinh độ, từ bờ biển vào sâu trong lục địa.

- Nguyên nhân: Do ảnh hưởng giảm dần của biển, càng xa biển độ ẩm càng thấp; địa hình (như dãy núi chạy theo hướng kinh tuyến) cũng góp phần chi phối.

- Biểu hiện: Thảm thực vật thay đổi từ rừng ẩm → rừng thưa → thảo nguyên → hoang mạc theo kinh độ.

* Quy luật đai cao:

- Khái niệm: Là sự phân hóa các thành phần tự nhiên theo độ cao địa hình.

- Nguyên nhân: Nhiệt độ giảm theo độ cao, kèm theo sự thay đổi về mưa và độ ẩm.

- Biểu hiện: Sự phân bố của các vành đai đất, thực vật theo độ cao.

Sự phân hóa thực vật ở sườn đông An-đet qua lãnh thổ Pê-ru

c. Ý nghĩa thực tiễn của quy luật

- Các nhân tố phi địa đới làm thay đổi phân bố nhiệt – ẩm, thành phần khoáng chất và hữu cơ trong tự nhiên.

- Tạo ra sự đa dạng của các đới thiên nhiên, mở rộng tiềm năng phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt trong nông nghiệp.