Bài 12. Một số phương pháp chọn, tạo giống cây trồng SVIP

I. CÁC PHƯƠNG PHÁP CHỌN GIỐNG CÂY TRỒNG

1. Chọn lọc hỗn hợp

a. Cách tiến hành

- Khái niệm:

+ Là phương pháp chọn các cá thể mong muốn dựa vào kiểu hình, thu hoạch hỗn hợp hạt rồi gieo lại.

→ Để đánh giá, lặp lại cho đến khi đạt mục tiêu.

- Các bước tiến hành:

+ Vụ 1: Gieo giống khởi đầu → chọn khoảng 10% cây tốt → thu hoạch hỗn hợp hạt.

+ Vụ 2: Gieo hạt hỗn hợp → so sánh với giống khởi đầu và giống đối chứng → đánh giá hiệu quả.

+ Vụ 3 trở đi: Nếu chưa đạt mục tiêu thì lặp lại quy trình (vụ 1 và vụ 2).

- Ứng dụng:

+ Cây tự thụ phấn (lúa, cà chua): chọn lọc một lần.

+ Cây giao phấn (ngô, bầu, dưa chuột): chọn lọc nhiều lần.

b. Ưu điểm và nhược điểm

- Ưu điểm:

+ Tiến hành đơn giản.

+ Dễ thực hiện.

+ Ít tốn kém.

- Nhược điểm:

+ Không đánh giá được đặc điểm di truyền từng cá thể.

→ Vì vậy hiệu quả chọn lọc thường không cao.

2. Chọn lọc cá thể

a. Cách tiến hành

- Khái niệm:

+ Là phương pháp chọn ra một hoặc vài cá thể tốt trong quần thể dựa trên đặc điểm hình thái phù hợp mục tiêu chọn giống.

+ Áp dụng với cây tự thụ phấn.

- Các bước tiến hành:

+ Vụ 1: Gieo giống khởi đầu → chọn cá thể tốt → thu hoạch và bảo quản hạt riêng.

+ Vụ 2: Gieo riêng từng hạt đã chọn → so sánh với giống khởi đầu và giống đối chứng.

+ Vụ 3 trở đi: Lặp lại chu kì vụ 1 và vụ 2 đến khi đạt mục tiêu giống.

b. Ưu điểm và nhược điểm

- Ưu điểm:

+ Chọn giống nhanh, đạt kết quả.

+ Giống đồng đều, năng suất ổn định.

- Nhược điểm:

+ Hạt giống phải bảo quản và gieo riêng → tốn công, chi phí cao.

+ Cần diện tích lớn để đánh giá.

II. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TẠO GIỐNG CÂY TRỒNG

1. Tạo giống bằng phương pháp lai

a. Tạo giống thuần chủng

- Giống thuần chủng có tính di truyền đồng nhất, ổn định, con cháu giống hệt thế hệ trước.

- Các bước tiến hành:

+ Bước 1: Chọn giống/dòng làm bố, mẹ.

+ Bước 2: Lai giữa cây bố và cây mẹ → thu hạt \(F_1^{}\).

+ Bước 3: Gieo hạt \(F_1^{}\)→ loại cây dị dạng, bệnh, không phải cây lai → thu hạt từng cây còn lại.

+ Bước 4: Gieo hạt \(F_1^{}\) theo hàng/ô riêng → chọn cây tốt → tiếp tục chọn lọc qua nhiều vụ.

+ Bước 5: So sánh các dòng đã chọn với dòng đối chứng.

+ Bước 6: Khảo nghiệm và đăng kí công nhận giống mới.

b. Tạo giống ưu thế lai

- Ưu thế lai là hiện tượng con lai vượt trội bố mẹ về năng suất, phẩm chất, sức chống chịu, sinh trưởng.

- Các bước tiến hành:

+ Bước 1: Thu thập vật liệu di truyền.

+ Bước 2: Tự thụ phấn nhiều thế hệ để tạo dòng thuần bố mẹ.

+ Bước 3: Lai các dòng thuần bố mẹ với nhau.

+ Bước 4: Đánh giá, chọn tổ hợp lai có ưu thế mong muốn.

+ Bước 5: Nghiên cứu sản xuất hạt lai.

+ Bước 6: Khảo nghiệm và đăng kí công nhận giống mới.

2. Tạo giống bằng phương pháp gây đột biến

a. Cách tiến hành

- Sử dụng tác nhân vật lí, hóa học hoặc sinh học làm biến đổi vật chất di truyền.

→ Tạo giống mới có tổ hợp gen và đặc điểm phù hợp nhu cầu, thị hiếu.

- Các bước tiến hành:

+ Bước 1: Thu thập vật liệu di truyền.

+ Bước 2: Xử lí vật liệu bằng tác nhân gây đột biến.

+ Bước 3: Chọn thể đột biến có kiểu hình mong muốn.

+ Bước 4: Tạo dòng thuần chủng bằng phương pháp tự thụ phấn nhiều thế hệ.

+ Bước 5: Đánh giá các dòng theo quy định.

+ Bước 6: Khảo nghiệm và đăng kí công nhận giống mới.

b. Một số thành tựu

3. Tạo giống bằng công nghệ gene

a. Cách tiến hành

- Công nghệ gene là phương pháp tạo ra sinh vật có gene bị biến đổi hoặc thêm gene mới.

→ Tạo cây trồng biến đổi gene.

- Các bước tiến hành:

+ Bước 1: Chuẩn bị sinh vật/tế bào cho và nhận gene.

+ Bước 2: Thu nhận gene cần chuyển bằng kỹ thuật phù hợp.

+ Bước 3: Gắn gene vào công cụ chuyển (súng bắn gene, thể truyền).

+ Bước 4: Chuyển gene vào sinh vật/tế bào nhận.

+ Bước 5: Chọn lọc sinh vật/tế bào mang gene cần chuyển.

+ Bước 6: Đánh giá, khảo nghiệm và đăng kí công nhận giống mới.

b. Một số thành tựu