Lý thuyết Bài 14. Trung Quốc và Nhật Bản từ nửa sau thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX (P2) SVIP

II. NHẬT BẢN TỪ NỬA SAU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX

1. Cuộc Duy tân Minh Trị (1868)

a. Hoàn cảnh:

- Cuối thế kỉ XIX, các nước đế quốc phương Tây đẩy mạnh xâm lược mở rộng thuộc địa, Nhật Bản đứng trước nguy cơ bị xâm lược.

- Năm 1868, sau khi lên ngôi, Thiên hoàng Minh Trị thực hiện hàng loạt cải cách lớn trên nhiều lĩnh vực.

Hình 1. Chân dung Thiên hoàng Minh Trị

b. Nội dung cải cách:

- Chính trị:

+ Xóa bỏ chế độ phong kiến cát cứ.

+ Thành lập chính phủ trung ương mạnh.

+ Ban hành Hiến pháp 1889, quyền lực tập trung vào Thiên hoàng.

+ Quý tộc và đại tư sản nắm quyền chính trị.

Hình 2. Ban bố Hiến pháp Đế quốc Nhật Bản (1889)

- Kinh tế:

+ Thống nhất tiền tệ, thị trường.

+ Cho phép tự do mua bán ruộng đất, kinh doanh.

+ Phát triển giao thông, cơ sở vật chất.

Hình 3. Giao thông Nhật Bản phát triển

- Quân sự:

+ Áp dụng chế độ nghĩa vụ quân sự.

+ Tổ chức quân đội theo kiểu phương Tây.

+ Phát triển công nghiệp quốc phòng: sản xuất vũ khí, đóng tàu,...

+ Học hỏi chuyên gia nước ngoài về hải quân, lục quân.

- Giáo dục:

+ Áp dụng giáo dục bắt buộc.

+ Đưa nội dung khoa học - kĩ thuật vào giảng dạy.

+ Gửi học sinh giỏi đi du học phương Tây.

Hình 4. Trường học tại Nhật Bản

c. Ý nghĩa:

- Cuộc Duy tân giúp Nhật Bản hiện đại hóa toàn diện về kinh tế, chính trị, giáo dục, khoa học - kĩ thuật.

=> Bảo vệ được độc lập trước nguy cơ xâm lược và trở thành một nước tư bản chủ nghĩa hiện đại ở châu Á.

2. Nhật Bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa

- Cuối thế kỉ XIX - đầu XX, Nhật Bản đẩy mạnh phát triển công nghiệp hiện đại nhờ tiền bồi thường từ Trung Quốc sau Chiến tranh Trung - Nhật (1894 - 1895).

- Nhiều ngành công nghiệp phát triển mạnh:

+ Công nghiệp đóng tàu, sản xuất vũ khí trở thành mũi nhọn.

+ Công nghiệp gang thép, điện tăng trưởng nhanh.

Hình 5. Tàn tích Phân xưởng số 3, nhà máy đóng tàu Mít-su-bi-si Na-ga-xa-ki

- Xuất hiện nhiều tập đoàn độc quyền lớn như: Mít-xưi; Mít-su-bi-si; Su-mi-tô-mô.

=> Các tập đoàn này chi phối kinh tế và chính trị của Nhật.

Mít-xưi: Tập đoàn tài phiệt lớn của Nhật Bản, hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực ngân hàng, buôn bán, khai mỏ, có ảnh hưởng lớn đến kinh tế và chính trị.

Mít-su-bi-si: Tập đoàn công nghiệp - tài chính hàng đầu Nhật Bản, nổi bật với các ngành đóng tàu, sản xuất vũ khí, khai thác than, đóng vai trò quan trọng trong công nghiệp hóa.

Su-mi-tô-mô: Tập đoàn tài phiệt xuất phát từ luyện kim, phát triển mạnh trong ngân hàng, điện lực, hóa chất.

- Nhật Bản theo đuổi chính sách bành trướng, xâm lược:

+ Chiến thắng Nga trong Chiến tranh Nga - Nhật (1904–1905).

Hình 6. Một số hình ảnh cuộc chiến tranh Nga - Nhật

+ Mở rộng thuộc địa ra: Liêu Đông, Đài Loan, phía nam đảo Sa-kha-lin, Sơn Đông,...

=> Nhật Bản trở thành một đế quốc quân phiệt, tích cực tham gia vào cuộc chạy đua giành giật thuộc địa như các nước phương Tây.